Hoofstuk 15 - Die Storie van Afrikaans

Taaltoestande in die 19de eeu: hoekom groei en kwyn tale

1.1 Die politieke konteks in die 19de eeu: Die stryd om beheer

Aanvullende bronne

Du Plessis, J.S. 1990. Die Suid-Afrikaanse Republiek, bl. 260-302.

Giliomee & Mbenga (reds.) 2007. Nuwe geskiedenis van Suid-Afrika. (Hoofstukke 5-8.)

Grobler, J.E.H. 1980. Die Eerste Vryheidsoorlog 1880-1881. ‘n Militer-historiese benadering.

Grobler, J. 2007. Uitdaging & Antwoord. ŉ Vars perspektief op die evolusie van die Afrikaners. (Hoofstuk 5.)

Grobler, J. 2012a. Staatsvorming en stryd, 1850-1900, bl. 153-182.

Grobler, J. 2012b. Swart politieke ontwikkeling, 1875-1949, bl. 311-324.

Heydenrych 1986. Die Boererepublieke, 1852-1881, bl. 143-160.

Huisamen 1981. Afrikaans en die Eerste Vryheidsoorlog, bl. 40-44.

Scholtz, J.du P. 1965. Die Afrikaner en sy taal 1806-1875.

Scholtz, P.L. 1990. Die Kaapkolonie, 1853-1902. In Muller, C.F.J. (red.) 1990: 149-184.

Steyn, J.C. 1980. Tuiste in eie taal. (Hoofstukke 4-6.)

Van Jaarsveld, F.A. 1957. Die Ontwaking van die Afrikaanse nasionale Bewussyn, 1868-1881.

Van Oort, C.P. 2008. Die ontwikkelingsgeskiedenis van Afrikaans … (Hoofstuk 3.)

Van Zyl, M.C. 1981. Die Onafhanklikheidsoorlog van die Transvaalse Afrikaners 1880/81.

Van Zyl, M.C. 1990b. Natal, 1845-1902. In Muller, C.F.J. (red.) 1990: 185-215.

Van Zyl, M.C. 1990c. State en kolonies in Suid-Afrika, 1854-1902, bl. 303-333.

Verhoef, G. 2012.’n Ekonomiese geskiedenis van die 19de eeu, bl. 201-218.

Visser, W. 2012. Die minerale revolusie, bl. 183-200.

Davenport & Saunders 2000. South Africa. A Modern History. (Hoofstukke 5-9.)

Duxbury 1981. David and Goliath: The First War of Independence, 1880-1881.

Hattersley 1969. An illustrated social history of South Africa.

Oakes (ed.) 1995. Illustrated History of South Africa – The Real Story.

Ross, R. 2009. A Concise History of South Africa.

Ross e.a. 2011. Cambridge History of South Africa.

Saunders (ed.) e.a. 1994. Reader’s Digest Illustrated History of South Africa: The Real Story. (Dele 3 en 4.)

Thompson, L. 2000. A History of South Africa. (Hoofstuk 4.)

Isandlwana

Laband & Knight 1996. The Anglo-Zulu War, 1879.

Laband & Mathews 1992. Isandlwana.

Laband & Thomson 2004. The Illustrated Guide to the Anglo-Zulu War.

Slag van Majuba en die Eerste Anglo-Boere-Oorlog

Breytenbach & Ploeger 1980. Majuba-gedenkboek. Uitgegee ter herdenking van die Boere se stryd ter verkryging van hulle onafhanklikheid ŉ eeu gelede.

Grobler, J. 2012a. Staatsvorming en stryd, 1850-1900, bl. 172-175.

Grobler, J.E.H. 2018. Die Eerste Vryheidsoorlog 1880-1881. Pretoria: Kraal-Uitgewers.

Internetskakels

“Die Anglo Boere Oorlog” (sic) – http://www.boer.co.za/majuba/die_veldslag_van_majuba.htm

Wikipedia 2013 (190). Eerste Vryheidsoorlog.

Wikipedia 2013 (192). Slag van Majuba.

Wikipedia 2013 (189). First Boer War.

Die ontwikkel van myne in Suid-Afrika

Davenport, J. 2014. A History of Mining in South Africa.

1.2 Afrikaans en Hollands aan die einde van die 19de eeu

1.2.1 Die aanleiding tot taalbewegings

Aanvullende bronne

Du Plessis, H. 2013a. Dié wat oorbly, is die mense, bl. 15.

Du Plessis, H. 2013c. Die Groot Trek 175: Storie of historie, bl. 443-447.

Kannemeyer, J.C. 1974. Die Afrikaanse Bewegings.

Steyn, J.C. 1980. Tuiste in eie taal. (Hoofstuk 3.)

Van Niekerk, A. 2017. Goede Hoop. Zuid-Afrika en Nederland vanaf 1600, ’n bespreking.

Gosselink e.a.(reds.) 2016. Goede Hoop. Zuid-Afrika en Nederland vanaf 1600

1.2.2 Waardering, standaardisering en opbou van Afrikaans

Aanvullende bronne

Steyn, J.C. 1987a. Trouwe Afrikaners. Aspekte van Afrikanernasionalisme en Suid-Afrikaanse taalpolitiek 1875- 1938.

Steyn, J.C. 2014a. ‘Ons gaan ŉ taal maak’: Afrikaans sedert die Patriot-jare. (Hoofstukke ???)

1.2.3 Waarheen nou met Hollands en Afrikaans?

Aanvullende bronne

Steyn, J.C. 1980. Tuiste in eie taal. (Hoofstuk 6.)

Steyn, J.C. 2014a. Ons gaan ’n taal maak: Afrikaans sedert die Patriot-jare. (Hoofstuk 1.)

1.3 Opkoms van die joernalistiek

Aanvullende bronne

Fourie, P. 1994. Zuid-Afrika, bl. 290-292.

Nienaber, P.J. 1943. Afrikaanse boek se sege-gang, bl. 5-6.

Nienaber, P.J. 1982. Inleiding, bl. 15-45.

Nienaber, P.J. (red.) 1982. Vroeë Afrikaans in die Vrystaat tot 1857.

Raidt 1989a. Ontwikkeling van vroeë Afrikaans, bl. 96-126.

Raidt 1991a. Afrikaans en sy Europese verlede. (bl. 160-162.)

Steyn, J.C. 2014a. Ons gaan ’n taal maak: Afrikaans sedert die Patriot-jare. (Hoofstuk 3.)

1.4 Hernieude invloed van Nederlands

1.5 Die verbreiding van Afrikaans

1.5.1 Verstedeliking

Aanvullende bronne

Giliomee & Mbenga (reds.) 2007. Nuwe geskiedenis van Suid-Afrika. (Hoofstuk 7.)

Steyn, J.C. 1980. Tuiste in eie taal. (Hoofstuk 5, bl. 152-154.)

Visser, W. 2012. Die minerale revolusie, bl. 183-200

Die konsep verstedeliking

Smit, P. (red.) 1982. Verstedeliking in Afrika. Potchefstroom: PU vir CHO. Wetenskaplike bydraes van die PU vir CHO. Reeks D, Instituut vir Afrikanistiek; nr. 3.

Van Niekerk, J. 2011. Verstedeliking, Suid-Afrikaanse letterkundes en die kultuurteks. Tydskrif vir Letterkunde, 48(2):50-70.

Verhoef, G. 1995. Verandering en interpretasie : F. A. van Jaarsveld as historikus van verstedeliking en industrialisasie. Historia, 40(1): 53-64.

Wikipedia 2017. Verstedeliking. Gebruik 16 Okt. 2017. https://af.wikipedia.org/wiki/Verstedeliking

Johanson, JH. 1980. Urbanization. Cambridge: Macmillan.

Smit, F. 2018. Die verstedeliking van armoede. Rapport Weekliks, 3 Junie 2018, bl. 4-5.

1.5.2 Afrikaans na Namibië

“Suid-Afrikaanse soldate het Windhoek op 12 Mei 1915 in die Eerste Wêreldoorlog binnegeval waar die burgemeester, Peter Müller, dit sonder teenstand aan Suid-Afrika oorgegee het. Windhoek se inwonertal was toe 13 000. Die oorname het gevolg nadat Suid-Afrika die vorige jaar ‘n mag van 67 000 oop die been gebring het om die gebied van die Duitse koloniale bewind oor te neem, Dit het binne ses maande gebeur toe die destydse Duitse goewerneur, dr. Theodor Seitz en die bevelvoerder, kol. V Franke op Otavi Duitsland se 4 740 soldate op 9 Julie 1915 oorgegee het. Dit is dieselfde dag onder Suid-Afrikaanse militêre bewind geplaas wat tot die einde van 1920 geduur het.” (Chronology of Namibian History) (Frikkie Wallis, Facebook-inskrywing, 12 Mei 2019).

“Duitsland het hom op 9 Julie 1915 in Suidwes-Afrika (Namibië) in die Eerste Wêreldoorlog aan die magte van die Unie van Suid-Afrika oorgegee. Sestien dae later het Suid-Afrika die gebied geannekseer. Dit was 9 maande né die uitbreking van die rebellie en 13 jaar ná die beëindiging van die Anglo-Boere-oorlog. Die Suid-Afrikaanse magte in Suidwes het uit sowat 50 000 lede bestaan en die besetting het slegs sowat 6 maande lank geduur. In 1919 by die Versailles-vredesberaad, het genls. Smuts en Botha se aansoek om ‘n Unie-mandaat vir Suidwes geslaag.” (Frikkie Wallis, Facebook-inskrywing, 9 Julie 2019)

“Die Namibiese skrywer, Olga Levinson, het 58 jaar gelede in The Ageless Land ‘n hoofstuk geskryf met die titel “Country Without A Name”. Daarin sê sy Suidwes-Afrika het nog nooit ‘n naam gehad nie – die gebied tussen die Oranje- en Kunene-riviere is bloot ‘n geografiese bestemming wat vroeg in die 19de eeu, äs die Transgariep, of land agter die Gariep bekend was! Vroeë ontdekkingsreisigers het dit onder meer Namaland (ook Damaraland en Owamboland) gedoop. Die Sweed, Charles John Andersson was volgens haar die eerste wat na Suidwes-Afrika verwys het in sy reisbeskrywings van die uitgestrekte land. Tydens die Duitse besetting is dit kortstondig Duits-Wes-Afrika genoem. Die Verenigde Nasies het 51 jaar gelede – op 12 Junie 1968 – Namibië as amptelike naam aanvaar. Die historikus Klaus Dierks skryf in sy boek Chronology of Namibian History dat die VN se Algemene Vergadering Resolusie 2372 daardie dag goedgekeur en Suid-Afrika se weiering om die gebied te onttrek, skerp veroordeel het. Suid-Afrika het ook destyds geweier om ‘n VN-Raad vir Suidwes-Afrika in die gebied toe te laat. Namibië is afgelei van die Namib wat ‘n Nama-woord is vir ‘uitgestrekte plek’.” (Frikkie Wallis, Facebook-inskrywing, 12 Junie 2019).

“Die Verenigde Nasies het op 12 Junie 1968, Namibië as die amptelike naam vir die gebied aanvaar wat toe nog as Suidwes-Afrika bekendgestaan het. Die VN se Algemene Vergadering het Resolusie 2372 daardie dag goedgekeur en Suid-Afrika se weiering om uit die gebied te onttrek, skerp veroordeel. Suid-Afrika het ook destyds geweier om ‘n VN-Raad vir Suidwes-Afrika in die gebied toe te laat. In die Namibiese skrywer, Olga Levinson, se boek The Ageless Land verskyn ‘n hoofstuk met die titel “Country Without A Name’ waarin sy skryf dat die gebied tussen die Oranje- en Kunene-riviere bloot ‘n geografiese bestemming is wat vroeg in die 19de eeu, as die Transgariep, of land agter die Gariep bekend was! Vroeë ontdekkingsreisigers het die gebied onder meer Namaland gedoop. Die Sweed Charles John Andersson was volgens haar die eerste wat na Suidwes-Afrika verwys het in sy reisbeskrywings van die uitgestrekte land. Tydens die Duitse besetting is dit Duits-Wes-Afrika genoem. Namibië is afgelei van die Namib wat ‘n Nama-woord is vir ‘uitgestrekte plek’. (Frikkie Wallis, Facebook-inskrywing, 12 Junie 2020).

Aanvullende bronne

Buys, F. 2013b. Taal se heil in Namibië gee hoop.

Chameleon e.a. 2015. Onderhoud oor kykNET se ‘Namibië: ŉ plek om dop te hou’.

Hugo (red.) 2009. Halala Afrikaans. (Hoofstuk 1, bl. 20-22.)

Maho 1998. Few People, many Tongues. The Languages of Namibia.

Malan & Shaw 2011. Daai ding loop in jou bloed – Op reis deur die Namahartland.

Mudge 2015. Enduit vir ŉ onafhanklike Namibië.

Pool, G. 2016. Die Herero-opstand 1904-1907.

Preller 1941. Voortrekkers van Suidwes. (Hoofstukke I, II, VI-VIII.)

Pretorius, J.W.F. 2014. Suidwes-Afrika na Namibië. ŉ Politieke Bosoorlog.

Stals 1984. Hoe die mense van Suidwes mekaar ontmoet het, bl. 16-18.

Tötemeyer, A-J. 2014. Taalsituasie in Namibië nie so rooskleurig.

Van Aerschot 2013. Afrikaans in Namibië: een vergeten loot? bl. 14.

Van Huyssteen, G.B. 2018c. Namibiërs is deel van Afrikaanse gemeenskap, bl. 13.

Van Rooyen, P.H. 2011. Op soek na Witbooi.

Vedder 1937. Die voorgeskiedenis van Suidwes-Afrika. Gebeurtenisse in Suidwes tot aan die dood van Maharero in 1890.

Visser, W. 2003. Afrikaners en die diaspora-verskynsel.

Willemyns 2013. Dutch. Biography of a Language. (Hoofstuk 8, bl. 231-232.)

Bridgman 1981. The Revolt of the Hereros. (Oor die aanvalle op die Herero’s in die tydperk 1904-1908.)

Dale 2014. The Namibian War of Independence, 1966-1989. Diplomatic, Economic and Military Campaigns.

Hayes 1992. A history of the Ovambo of Namibia, c. 1880-1935.

Hayes e.a. (eds.) 1998. Namibia Under South African Rule: Mobility & Containment.

Naughton 2013. Conflict and Costume: The Herero Tribe of Namibia. (Fotorapport van die Herero-stam.) [1]

Tonchi e.a. 2012. Historical Dictionary of Namibia.

Wallace 2011. A History of Namibia: From the Beginning to 1990.

Zimmermann,, W. 1984. Language planning, language policy and education in Namibia. Logos, 4(1): 25-32.

Beuke-Muir, C. 2019., Afrikaans (en Nederlands) in Namibië. Zuid-Afrika Specrtum, Mei 2019, bl. 59-61.

Braam, C. 2019. Ek is Hendrik Witbooi. (Vertaal uit Nederlands deur Zandra Bezuidenhout). Pretoria: Protea.

Human, E. 2018. Leer oor Namibië se onafhanklik by dié museum. Geplaas 24 April 2018. https://www.netwerk24.com/Ontspan/Reis/leer-oor-namibie-se-onafhanklikheid-by-die-museum-20180424

Becker, H. 2020. Surviving genocide: a voice from colonial Namibia at the turn of the last century. Geplaas 26 Jan. 2020. https://theconversation.com/surviving-genocide-a-voice-from-colonial-namibia-at-the-turn-of-the-last-century-130546

Oor die Namibiese landskap en natuur

Die Spitskoppe, Usakos (Bron: Wikipedia)

Schoeman, A. 2014. Epic land. Namibia exposed.

Du Plessis, J. 2007. Namibia: A visual celebration.

Internetskakels (geskiedenis van Namibië)

Wikipedia 2014 (141). South West Africa.

Wikipedia 2014 (142). History of Namibia.

Suidwesafrikaans/Namibiese Afrikaans

Du Plessis, H. 1986b. Suidwes-Afrikaans 1.

Du Plessis, H. 1986c. Suidwes-Afrikaans 2.

Du Plessis, H. 1986d. Suidwes-Afrikaans 3.

Du Plessis, H. 1987a. Variasietaalkunde.

Wikipedia 2014 (153). Namibisch-Afrikaans.

Oor die Rehoboth-Basters en Rehoboth-Afrikaans

Groenewald, G.J. 2010a. Afrikaans as lingua franca in Namibië¸ ca. 1800-1920, bl. 65-102.

Oosthuizen, G.J.J. 1993. Die Rehoboth-Basters binne die konteks van die staatkundige verhoudings tussen Suidwes-Afrika en Suid-Afrika, 1915-1939.

Rademeyer, J.H. 1938. Kleurling-Afrikaans. Die taal van die Griekwas en Rehoboth-Basters.

Raman 1934. Oor Kleurling-Afrikaans, bl. 47, 59.

Internetskakels

“Rehoboth Basters” – http://www.rehobothbasters.org/

Wikipedia 2013 (196). Baster.

Wikipedia 2013 (197). Rehoboth-Basters.

Oor die Grensoorlog (“Bosoorlog”; 1966-1989) in Namibië het talle publikasies verskyn

Bothma 2012. Vang ŉ Boer: Die Stryd tussen Boer en Ovambo.

Du Preez, S. 1989. Avontuur in Angola. Die verhaal van Suid-Afrika se soldate in Angola 1975-1976.

Geldenhuys, J. 2007. Dié wat gewen het. Feite en fabels van die Bosoorlog.

Lamprecht, D. 2015. Tannie Pompie se oorlog.

Lamprecht, D. 2020. Die brug: Na die hel en terug in Angola. Kaapstad: Delta Books.

Lubbe, L. 2014. Van Ovamboland tot Masjonaland: Die Suid-Afrikaanse Polisie in die Bosoorlog.

Schoeman, R. 2014. Weermagstories: Dienspligtiges verbreek die stilte. (Oor die volgehoue herinneringe aan die trauma van die oorlog.)

Van Wyk, A. 2008. Die Roem en die Rou: Stories agter Honoris Crux.

Williams, D. 2008. Op die Grens 1965-1990.

Thompson, J.H. 2012. Dit was oorlog. Van afkak tot bosbefok. Kaapstad: Zebra.

Edlmann 2015b. Die grense wat die oorlog getrek het. (Die impak van die grensoorlog op die psige van jong wit mans in die tydperk van die oorlog.)

Kruger, L. 2013. Die verleidelike nostalgie van “ons” en “hulle”, bl. 4. (Oor die aard van herinneringe aan die Bosoorlog.)

Scholtz, L. 2015t. Waarheid en fiksie verweef, bl. 20

Ester 2013. De Bosoorlog zal nog lang blijven spoken, bl. 181-182.

Verbeeck 2013. In de schaduw van een ‘vergetern oorlog’, bl. 174-175, 182.

Dale 2014. The Namibian War of Independence, 1966-1989. Diplomatic, Economic and Military Campaigns.

Edlmann 2015a. The lingering, unspoken pain of white youth who fought for apartheid.

Gleijeses 2014. Visions of Freedom. [2]

Liebenberg e.a. 2015. A Far-away War.

Steenkamp, W.P. 1983. Borderstrike: South Africa into Angola.

Stiff 2002. The Silent War: South African Recce Operations 1969-1994.

Uys, I. 2014. Bushmen Soldiers. The history of 31, 201 & 203 Battalions during the Border War 1974-’90. (Die boek het betrekking op die San se rol tydens die Grensoorlog; vgl. C. Kemp 2014a se resensie van hierdie boek.)

Vergelyk ook die webblaaie http://www.grensoorlog.co.za/ en http://grensoorlog.com/ vir meer publikasies.

Literêre werk oor die grensoorlog[3]

Talle kortverhale in bundels. Enkele bekende voorbeelde hiervan: “Anatomieles” en “Aardrykskundeles” in P.J. Haasbroek se bundel Roofvis (1974; Kaapstad: Human & Rousseau).

Onder andere die volgende romans/verhale het oor die grensoorlog (of aspekte daarvan) verskyn:

Mark Behr. Die reuk van appels. (1993; Kaapstad: Queillerie.)

Jeanette Ferreira (samesteller). Grensoorlogstories. (2012; Pretoria: Litera.)

Elsa Joubert. Die laaste Sondag. (1983; Kaapstad: Tafelberg.)

Gawie Kellerman. Wie de hel het jou vertel. (1988; Kaapstad: Tafelberg.)

Gawie Kellerman. Swart sendelinge. (1991; Kaapstad: Tafelberg.)

Louis Kruger. ŉ Basis oorkant die grens. (1984; Kaapstad: Tafelberg.)

Koos Prinsloo. Jonksmanskas. (1982; Kaapstad: Tafelberg.)

Roelf Schoeman. Weermagstories: Dienspligtiges verbreek die stilte. (2014; Kaapstad: Lux Verbi.)[4]

Koos Stadler. Recce. Kleinspan-operasie agter vyandelike linies. (2015; Kaapstad: Tafelberg.)

J.C. Steyn. Op pad na die grens. (1976; Kaapstad: Tafelberg.)

Alexander Strachan. ŉ Wêreld sonder grense. (1984; Kaapstad: Tafelberg.)

Etienne van Heerden. My Kubaan. (1983; Kaapstad: Tafelberg.)

Etienne van Heerden. Om te awol. (1984; Kaapstad: Tafelberg.)

Piet van Rooyen. Rodriguez. (2012; Kaapstad: Queillerie.)

Dine van Zyl. Slagoffers. (2001; Kaapstad: Tafelberg.)

Francois Verster. Omega, oor en uit. (2016; Kaapstad: Tafelberg.)

Ben Viljoen. ŉ Nuwe wildernis. (2013; Kaapstad: Human & Rousseau.)

Lettie Viljoen. Klaaglied vir Koos. (1984; Emmerentia: Taurus.)

Drama:

Deon Opperman. Môre is ‘n lang dag. (1986; Kaapstad: Tafelberg.)

Rolprent:

“Boetie gaan border toe” (1984).

1.5.3 Die Dorslandtrekkers

“Gert Alberts het op 27 Mei 1874 sy plaas by Pretoria verlaat en met die eerste Dorslandtrek deur die Kalahari na Suidwes-Afrika begin. Hy is in Swellendam gebore en was 38 jaar oud, met twee Holtshausenbroers wat hom oor Rustenburg en die Kalahari vergesel het. Ander trekkers het hulle op die roete by die trek aangesluit totdat altesame 13 gesinne die geselskap uitgemaak het. Hulle het langs die Limpoporivier getrek tot by Rietfontein op die grens van Betsjoeanaland (Botswana). Daar het hulle 2 jaar gebly, ander Trekkers ontmoet en verder noord getrek. Alberts is in 1926 in die ouderdom van 90 jaar, by Humpata in Angola oorlede.” (SA Biografiese Woordeboek III, Ons Halfeeu in Angola, Chronology of Namibian History) (Frikkie Wallis, Facebook 27 Mei 2019)

Die begraafplaas van die Dorslandtrekkers by Jamba, Humpata, Angola.

(Foto: Dr Nicol Stassen, Facebook 27 Mei 2019)

https://www.facebook.com/photo.php?fbid=2489309444435202&set=a.244883892211113&type=3&theater

“22-29 Augustus (2020) Wat Was

92 jaar gelede….

Die eerste 10 Dorslandtrek-gesinne van die sowat 60 families wat hulle in 1881 by Humpata in Angola gevestig het, het die laaste week van Augustus 1928 deur die mandaatgebied van Suidwes-Afrika (Namibië) na Suid-Afrika begin terugkeer toe hulle die Kunene-rivier by Swartbooisdrif deurgegaan het. In die volgende ses maande sou 1 922 mans, vroue en kinders volg. Baie het in Suidwes agtergebly en die Namibiese historikus, Klaus Dierks skryf in sy “Namibian Chronology” dat daar in 1929 meer as ‘n duisend Dorslandtrekkers by Gobabis, Otavi, Gibeon en ander plase in die destydse Suidwes was. Volgens, P.J. van der Merwe, Dorsland-afstammeling en skrywer van “Ons halfeeu in Angola” het die Boere teruggekeer omdat hulle gevoel het dat daar vir hul nageslag geen vooruitsigte in Angola was nie, daar in die later jare konfrontasies was met die Portuguese administrasie en hulle gemeen het dat dit beter was om die unie-regering in Suid-Afrika te ondersteun. Die laaste afstammelinge van die Dorslandtrekkers in Angola, het in 1975 getrek toe die land onafhanklikheid verkry het.

Foto: Die Dorslandtrek-monument by Swartbooisdrif is gebou met klippe wat in 1928 deur die Trekkers gepak is.”

Bron: Frikkie Wallis, Facebook, 25 Augustus 2020.

Aanvullende bronne

Burger, N.A. 1978. Die Dorslandtrek.’n Histories-geografiese Studie, 1870–1954.

De Vries, W. 2015a. Grootliks onbekende geskiedenis onthul, bl. 16.

Du Toit, P. 2004. Ou Van der Merwes van Kaokoland praat nog Afrikaans.

Fourie, J. 2010. Afrikaners in Angola 1928-1975, bl. 269-282.

Giliomee 2004. Die Afrikaners.‘n Biografie. (Hoofstuk 5, bl. 148.)

Giliomee & Mbenga (reds.) 2007. Nuwe geskiedenis van Suid-Afrika. (Hoofstuk 7, bl. 194-195)

Jooste, J.P. 1974. Gedenkboek van die Dorslandtrek.

Mouton, C.J. 1995. Togte in trekkersland.

Preller 1941. Voortrekkers van Suidwes. (Hoofstukke IV-VL Bylae, bl. 367-370 oor die name van die Dorslandtrekkers.)

Stassen, F.J.N. 2009. Afrikaners in Angola, 1928-1975.

Stassen, N. 2009a. Afrikaners in Angola, 1928-1975.

Stassen, N. 2009b. Afrikaans van die Angola-Boere, bl. 165-169.

Stassen, N. 2010. Die Dorslandtrekke na Angola en die redes daarvoor (1874-1928).

Strydom 1963. Die Afrikaans van die Angolaboere, bl. 62-65.

Van der Merwe, P.J. 1949. Pioniers van die Dorsland.

Van Rensburg, M.C.J. 2012. So kry ons Afrikaans. (Hoofstuk 4, bl. 80-82.)

Kerk in ‘n beter land: Verhaal van die Dorsland- en Angola Trekkers 1873-1937. Kerk in ‘n beter land: Verhaal van die Dorsland- en Angola Trekkers 1873-1937.Van Tonder, J.M. 2003. Play

1/1

Kerk in ‘n beter land: Verhaal van die Dorsland- en Angola Trekkers 1873-1937.

Wessels, A. 2015b. Trekkers terug uit die vergetelheid, bl. 13.

Vroom 2006. De ‘Dorslandtrek’: Trekboeren in de woestijn, bl. 18.

Moodie 1879. History of the Battles and Adventures of the British, the Boers and the Zulus. (Hoofstuk XXXIX.)

Opperman, C. 2018. Dorslandtrek. Gedenkfees 2018. Flink. Oktober 2018: 18-19. https://view.joomag.com/flink-oktober-2018/0206805001539609381?short

Dorslandafrikaans

“First Wave of Dorslandtrekkers depart Pretoria 27 May 1874” – http://africanhistory.about.com/b/2009/05/27/27-may-1874-first-wave-of-dorslandtrekkers-departs-pretoria.htm

Wikipedia 2013 (198). Dorsland Trek.

Wikipedia 2013 (199). Dorslandtrek.

Dokumentêr

“Dorsland, die laaste groot trek”

Van der Merwe-Afrikaans

Du Plessis, H. 1985a. Suidwesafrikaans.

Du Plessis, H. 1986a. ’n Afrikaanse chronolek.

Du Plessis, H. 1995a. Variasietaalkunde. (Hoofstuk 5.)

Snyman, D. 2002. Noem my van: ‘n Afrikaner totlat ek vortgat na die Jirre: opgespoor in die verre boendoe van Kaokoland, die swart Van der Merwes met die kleurryke geskiedenis

Literêre uitset

Van Zyl. M. 2018. Dors. Kaapstad: Tafelberg.

1.5.4 Die Buysdorpers

“Die legendes oor Coenraad de Buys het reeds diep spore in die Suid-Afrikaanse geskiedenis agtergelaat. Omtrent almal weet min of meer wie De Buys (oftewel Buys) was, of wie hy veronderstel is om te wees as historiese figuur: ’n grensbreker van formaat, ’n Afrikaner wat veelwywery gepleeg het sonder om te kyk na velkleur, ’n veeltalige plunderaar en buitmaker wat ook ’n groot rol gespeel het in die grenspolitiek met die Xhosa, en later aan die Noord-Kaapse grens; ’n vertroueling van die sendeling dr. Johannes van der Kemp, asook die Xhosa-opperhoof Ngqika; maar bowenal die man wat teenkanting as kernbeginsel verteenwoordig, die Afrikaner se eerste en beste anargis. Buys het alle vorme van regulasie en regering, diskoers en oorheersing verwerp. Hy was ’n ‘breker’ en het sy hele lewe lank genaai en geneuk, gedrink en gemoor, getrek en gefoeter. Hy verwerp identiteitskategorieë, hetsy ras, etnisiteit, taal, politiek of wat ook al.” (L. de Kock 2015: 12)

Aanvullende bronne

De Kock, L. 2015. Weet jy van die mans in Buys se bed?, bl. 12-13.

De Vries, W. 2014. Die kroniek van ŉ enigmatiese ‘outlaw’, bl. 13.

Du Preez, M. 2006a. Korrelkop Buys eerste Afrikaner-Afrikaan, bl. 4-5.

Nienaber, P.J. 1939b. Afrikaanse taalpionier ‘ontdek’.

Snyman, D. 2011. Die Groot Een se half eenkantmense.

Steyn, P. & C. van Heerden 2016. Op Buysdorp is almal familie, bl. 22-23.

Millin 1949. King of the Bastards: The story of a self made outcast.

Schoeman, A.E. 1938. Coenraad de Buys, the first Transvaler.

Internetskakel

Wikipedia 2013 (200) en (201). Coenraad de Buys.

1.5.5 Die trek van die Griekwas

Aanvullende bronne

Le Roux, C.J.P. 1979. Adam Kok en die Griekwas van Philippolis. Die Transgariep-museumreeks nr. 2, Vrystaatse Museumdiens.

Ross, R. 1976. Adam Kok’s Griquas. A study in the development of stratification in South Africa.

1.5.6 Die trekke hoër op in Afrika (Zimbabwe, Kongo, Zambië)

“Die Van Rensburgtrek het op 8 Julie 1908 in Mombassa, Kenia aangekom. Dit was die grootste trek na Oos-Afrika en het bestaan uit sowat 50 gesinne, twee predikante en 3 enkellopendes. Altesame 42 waens en 72 perde is ook op die Duitse skip Windhuk gelaai. Die leier was Jan Janse van Rensburg wat 58 jaar oud was. Die meeste gesinne het van die Ermelo/Carolina distrikte gekom en is per trein na Delgoa, Maputo, geneem van waar hulle per skip na Kenia gereis het. Die koste was £10 per wa, £6 per persoon en £4 per perd. Die Van Rensburg-argiefblad verwys na die lede van die Van Rensburgtrek as bywoners en hensoppers! Dit lyk ook of hulle ‘n Sionistegemeenskap, soortgelyk aan die Amiese Doopgemeenskap in Amerika, wou vestig.” (Frikkie Wallis, Facebook-inskrywing 8 Julie 2019)

“Many Afrikaners (Dutch Boers) were exciled after the Boer War for refusing to take the oath of allegiance to the British Government in South Africa. By ox-wagon they had trekked up to Tanganyika, then German East Africa, where they were received with open arms by the wily Huns, who gave them land at Arusha.

This was not as a benevolent gesture, but so that they could be used as a buffer against the savage, marauding Masai warriors. They suffered sorely at the time, but after the Germans had tamed the Masai, by force and worse, the exiles were left in peace and found that they had been alloted the most fertile land in the country.

From Arusha and Moshi, with their lovely climates and beautiful permanent streams, came the best coffee, fruit, vegetables, the later mostly grown for their seed which was exported to wholesalers in South Africa.

The Arusha boma and township were themselves placed in the midst of one of the most densely settled areas of Arusha, and Mount Meru became one of the few areas in Tanzania where the administration actively promoted European settlement through schemes designed to attract both small- and large-scale farmers. The first was the settlement of one hundred Afrikaner families who had driven their ox wagons north after the Boer War, arriving in Arusha in 1902:

“The men strong, wide figures with long beards, crushed down hats, serious, but in many ways good-meaning facial features; the women with large bonnets; the children like small farm boys and girls at home; the heavy covered wagons; the beautiful dogs; in short, just as one has seen it so manifold in pictures.”

The administration welcomed the Afrikaner pioneers and gave each family 1,000 hectares on the northern slopes of Mount Meru between Oldonyo Sambu and Engare Nanyuki in the hopes that they would develop this semi-arid region on the fringes of Maasailand. They hoped in vain, however. Within a few years many Afrikaners had either moved on to Kenya or returned south, while those that remained preferred to hunt or keep livestock and cultivated only small gardens of vegetables and maize.

The first to come were the Van Breda brothers, who built a grass hut on the Uasin Gishu plateau in 1903 and started to grow wheat. Then Frans Arnoldi arrived in 1905 with his family. But the first big influx was in 1908 – of 47 families, or 200-300 people. They disembarked at Mombasa, and then camped at Nakuru for many weeks while wagons were built. Soon fifty wagons were pulling up the escarpment on to the plateau. A track had to be made through forest and bamboo, until the land marked out by Von Breda was attained near Sergoit. Many of these people had few resources and lived hand-to-mouth, hiring themselves out as transport workers or ploughmen for other, richer, farmers. Since they were certainly much more skilled than British farmers at handling teams of oxen, they played a vital part in the development of cash crop farming in Kenya. Their children needed schools, but the Afrikaners disagreed amongst themselves about what language the lessons should be taught in. The government did not want to subsidise Afrikaner-speaking schools, but eventually a compromise was reached. It was more difficult to smooth over the antagonism between Afrikaner and British settlers, a legacy of the Boer War. The social and cultural rift was vast and never satisfactorily spanned. Gradually social mixing prevailed, though when I was at school in the 1940s and 50s the children still held themselves a little apart. Apparently by 1996 there were very few Afrikaners left in Kenya – only the Krugers and du Toits in Eldoret, the Prinsloos in Nakuru and the Retiefs in Malindi. There is a good book written on the subject, which explains in detail all these tensions – Brian M. Du Toit, The Boers in East Africa (Bergin & Garvey, Westport, USA, 1998)” (https://ntz.info/gen/n00665.html)

Aanvullende bronne

Steyn, J.C. 2014a. ‘Ons gaan ŉ taal maak’: Afrikaans sedert die Patriot-jare, bl. 273-274.

Hettema 1949. De Nederlandse stam in Zuid-Afrika. (Hoofstuk 51.)

Du Toit, B.M. 1998. The Boers in East Africa. Westport, USA: Bergin & Garvey.

1.6 Die groei en/of kwyn van ŉ taal

1.6.1 Demografiese prosesse

Aanvullende bronne

Du Plessis, B. 2001. Toewysing van universiteite volgens onderrigtaal: demografiese, ekonomiese en onderwysdata, bl. 15-33.

Marais, H.C. (red.) 1988. Suid-Afrika: Perspektiewe op die toekoms. Hillcrest: Owen Burgess.

Mostert e.a. 1997. Demografie: Handboek vir die Suid-Afrikaanse student.

Turner, A. 2019. In praise of demographic decline. Geplaas 2 Julie 2019. https://www.dailymaverick.co.za/opinionista/2019-07-02-in-praise-of-demographic-decline/

1.6.2 Kontak met sprekers van ander tale: taalverskuiwing

Aanvullende bronne

Barkhuizen 2006. Immigrant parents’ perceptions of their children’s language practices: Afrikaans speakers living in New Zealand, bl. 63-79.

Barkhuizen & Knoch 2005. Missing Afrikaans: ‘linguistic longing’ among Afrikaans-speaking immigrants in New Zealand, bl. 216-232.

De Klerk, V. & B. Bosch 1998. Afrikaans to English: A case study of language shift, bl. 43-51.

1.6.3 Verlies of wins van hoë en lae funksies

Aanvullende bronne

Combrink, J.G.H. 1991. Die toekomstige status en funksies van Afrikaans, bl. 101-112.

Steyn, J.C. 1995b. Afrikaans in ‘n nuwe bedeling: terugslae, groei en reaksies op bedreigings, bl. 280-292.

1.6.4 Houding teenoor die taal

“Die EFF respekteer nie Afrikaans nie, en daarom sal hulle na Afrikaans as ‘walglik’ verwys in die parlement. Tebogo Mokwele, ’n parlementslid van die EFF, het …

‘Dit is my demokratiese reg om nie Afrikaans te respekteer nie. Niemand sal my dwing om Afrikaans te respekteer nie,’ het Mokwele gesê. ..

Wessels het daarop gewys dat EFF-lede nie kla as iemand in ’n ander taal praat nie, maar slegs as ’n spreker Afrikaans praat.” (Boonzaaier, D. 2019. ‘Afrikaans is ŉ walglike taal’ – LP. Rapport, 15 Julie 2019, bl. 2. https://www.netwerk24.com/Nuus/Politiek/afrikaans-is-n-walglike-taal-lp-20190713)

“Die ANC-regering haat nie Afrikaans nie, maar wel die gebruik van dié taal as ’n instrument om teen die swart meerderheid te diskrimineer, sê dr. Blade Nzimande, minister van hoër onderwys, wetenskap en tegnologie.

‘En niemand haat Afrikaans nie. Maar ons haat die gebruik van Afrikaans as ’n instrument van diskriminasie teen die swart meerderheid,’ het hy gesê.” Prince, L. 2019. ANC ‘haat nie Afrikaans, maar …’. Beeld, 13 Julie 2019, bl. 4. https://www.netwerk24.com/Nuus/Onderwys/anc-haat-nie-afrikaans-maar-20190712

Aanvullende bronne

Bornman, E. 2018. Afrikaans op universiteit verongeluk nie nasiebou nie!

Bornman, E. e.a. 2014. Houdings en opinies oor moedertaalonderrig en die keuse van ŉ universiteit: Afrikaanssprekende studente aan UNISA.

Bornman, E. e.a. 2017. Moedertaalonderrig, moedertaalleer en identiteit: Redes vir en probleme met die keuse van Afrikaans as onderrigtaal, bl. 724-745.

Slippers 2008. Stedelike Afrikaanssprekende verbruikers se houding, voorkeur en selfgelding ten opsigte van Afrikaanse bemarkingskommunikasie.

Thwala 1998. Taalpeiling Durban: Taalprofiel en taalhouding, bl. 61-119.

Boonzaaier, D. 2019. ‘Afrikaans is ŉ walglike taal’ – LP. Rapport, 15 Julie 2019, bl. 2. https://www.netwerk24.com/Nuus/Politiek/afrikaans-is-n-walglike-taal-lp-20190713

Van Wyk, D. 2019. Afgryse oor EFF-lid se aanmerking. Rapport Weekliks, 21 Julie 2019, bl. 10. (Reaksie op aanmerking in bogenoemde berig)

Willemse, R. 20-19. Afrikaans is niemand se vyand nie. By, Beeld, 20 Julie 2019, bl. 5. (Reaksie op aanmerking in bogenoemde berig)

1.6.5 Besinning

Aanvullende bronne

Prinsloo (red.) 1984. Afrikaans: Stand, Taak en Toekoms.

Steyn, J.C. 1990. Taalstatus, taalbeleid en taalregte, bl. 303-310.

Steyn, J.C. 1992a. Drie soorte dreigende funksieverliese vir Afrikaans, bl. 155-163.

Singleton e.a. 2013. Linguistic and Cultural Acquisition in a Migrant Community.

Taalvariasie in die 19e eeu

2.1 Geografiese uitbreiding van Afrikaans: historiese taalvariasie

Aanvullende bronne

Botha, T.J.R. 1989. Afrikaans sedert die negentiende eeu, bl. 128-129.

Carstens, W.A.M. 2011, 2017. Norme vir Afrikaans. (Hoofstuk 6.)

Coetzee, A.J.1951. Taalgeografiese studies I.

Coetzee, A.J. 1975. Geografiese verskeidenheid in Afrikaans, bl. 173-181.

De Klerk, W.J. 1968. Dialektiese verskeidenheid in Afrikaans.

De Klerk, W.J. 1972. Dialektiese verskeidenheid in Afrikaans, bl. 219-239.

Du Plessis, H. 2001a. Die ontwikkeling van die Afrikaanse variasietaalkunde, bl. 69-80.

Grebe 1997. Die historiografie van Afrikaans in heroënskou. (Hoofstukke 4 en 5.)

Kotzé, E.F. 2001. ŉ Perspektief op diachroniese prosesse in Afrikaans, bl. 108-109.

Louw, S.A. 1941. Taalgeografie. Inleidende gedagtes oor dialekstudie.

Louw, S.A. 1948. Dialekvermenging en taalontwikkeling. Proewe van Afrikaanse taalgeografie.

Louw, S.A. 1959. Die Afrikaanse taalatlas.

Louw, S.A. 1976. Taalgeografie en die studie van Afrikaans.

Ponelis 1987. Die eenheid van die Afrikaanse taalgemeenskap, bl. 3-15.

Van Rensburg, M.C.J. 1976. Die bestaan van taalvariasie in Afrikaans.

Van Rensburg, M.C.J. 1980. Fasette van die studie van niestandaard-Afrikaans, bl. 71-98.

Van Rensburg, M.C.J. 1983a. Inleiding: die bestudering van taalvariasie, bl. 7-25.

Van Rensburg, M.C.J. 1983b. Nie-standaardvorme, variasiepatrone en Afrikaans uit die vorige eeu, bl. 134-161.

Van Rensburg, M.C.J. (projekleier) 1984. Die Afrikaans van die Griekwas van die tagtigerjare.

Van Rensburg, M.C.J. 1989a. Soorte Afrikaans, bl. 436-467.

Van Rensburg, M.C.J. 1990. Taalvariëteite en die wording van Afrikaans in Afrika. (Hoofstuk 3.)

Van Rensburg e.a. 1989. ŉ Verkenning van Afrikaans: Gister.

Van Rensburg e.a. 1997. Afrikaans in Afrika.

Van Rensburg, M.C.J. 2012. So kry ons Afrikaans.

Von Wielligh 1925. Ons geselstaal. ŉ Oorsig van gewestelike spraak soos Afrikaans gepraat word.

Webb 1983. Die taalwetenskap as sosiale wetenskap, bl. 229-246.

Webb 1989. Die Afrikaanse variasietaalkunde, bl. 412- 435.

Bergerson 2011. Apperception and Linguistic Contact between German and Afrikaans. (Hoofstuk VI, bl. 125-128.) (Ph.D.)

2.2 Kaapse Afrikaans

Aanvullende bronne

As historiese variëteit

Van Rensburg, M.C.J. 1990. Taalvariëteite en die wording van Afrikaans in Afrika. (Hoofstuk 3, bl. 68-69.)

Van Rensburg e.a. 1989. ŉ Verkenning van Afrikaans: Gister.

Van Rensburg, M.C.J. 2012. So kry ons Afrikaans. (Hoofstuk 6, bl. 128-131.)

Van Rensburg, M.C.J. 2016c. Twee betekenisvolle momente in die geskiedenis van Kaaps, bl. 49-58.

As sosiolek

Anoniem 2013n. Die Bruinmense.

Carstens, W.A.M. 2011. Norme vir Afrikaans. (Hoofstuk 6, bl. 287-288; sien ook verdere verwysings na Kaaps, bl. 288.)

Dreyer, H.C. 1986. Die beskrywing van Kaapse Afrikaans as ’n variëteit van Afrikaans.

Hendriks 1978. ’n Sinchronies-diachroniese studie van die taalgebruik in “Kanna hy ko’ hystoe” van Adam Small.

Hendricks, F.S. 2016. Die aard en konteks van Kaaps: ŉ Hedendaagse, Verledetydse en Toekomsperspektief, bl. 1-36.

Klopper, R. 1983a. Kaapse Afrikaans.

Kotzé, E.F. 1983a. Variasiepatrone in Maleier-Afrikaans.

Kotzé, E.F. 1984. Afrikaans in die Maleierbuurt, bl. 24(1): 41-73.

Kotzé, E.F. 2007. Die betroubare woord: ’n beskouing van Arabies-Afrikaanse, Maleierafrikaanse en Kaaps-Afrikaanse tekste as fonologiese bloudruk vir hedendaagse Praatafrikaans, bl. 107-119.

Van Rensburg, M.C.J. 2016c. Twee betekenisvolle momente in die geskiedenis van Kaaps, bl. 49-58.

Coetzee, O. 2019. Afrikaans, die lingua franca van die Suide. Geplaas 13 Aug. 2019. https://www.litnet.co.za/afrikaans-die-lingua-franca-van-die-suide/

De Vries, I. 2018. Afrikaans en die Bo-Kaap. Geplaas 5 April 2018. http://www.litnet.co.za/afrikaans-en-die-bo-kaap/

Williams, R. 2020. ‘Kaaps is sterk gemerk’. Beeld, 2 Julie 2020, bl. 21. https://www.netwerk24.com/Stemme/Menings/kaaps-is-sterk-gemerk-20200701

Wyngaard, H. 2020. ‘Adam, wat het van jou Kaaps geword?’ Geplaas 25 April 2020. https://www.netwerk24.com/Stemme/Menings/adam-wat-het-van-jou-kaaps-geword-20200424

Oor die taalkundige aard van Kaapse Afrikaans

Hendriks, F.S. 1978. ’n Sinchronies-diachroniese studie van die taalgebruik in “Kanna hy ko’ hystoe” van Adam Small.

Hendricks & Dyers (reds.) 2016. Kaaps in Fokus.

Kotzé, E.F. 1984. Afrikaans in die Maleierbuurt, bl. 41-73.

Kotzé, E.F. 2007. Die betroubare woord: ’n beskouing van Arabies-Afrikaanse, Maleierafrikaanse en Kaaps-Afrikaanse tekste as fonologiese bloudruk vir hedendaagse Praatafrikaans, bl. 107-119.

Van de Rheede 1983. ‘n Sosiolinguistiese ondersoek na die taalgebruik in Bellville-Suid.

Van Rensburg, M.C.J. 1989a. Soorte Afrikaans, bl. 452-454.

Van Rensburg, M.C.J. 1990. Taalvariëteite en die wording van Afrikaans in Afrika. (Hoofstuk 3, bl. 68-69.)

Van Rensburg e.a. 1989. ŉ Verkenning van Afrikaans: Gister.

Van Rensburg e.a. 1997. Afrikaans in Afrika. (Hoofstuk 2, bl. 20-22.)

Om in Kaaps te publiseer

Meads, C. 2020. PEN Afrikaans: Om boeke in Kaaps te publiseer. Geplaas 31 Maart 2020. https://www.litnet.co.za/pen-afrikaans-om-boeke-in-kaaps-te-publiseer/

2.2.1 Arabies-Afrikaanse tekste

(Bron: Wikipedia)

Aanvullende bronne

Du Plessis, I.D. 1935. Die bydrae van die Kaapse Maleier tot die Afrikaanse volksliedskat.

Du Plessis, I.D. 1945. Die bydrae van die Kaapse Maleier tot die Afrikaanse kultuur, bl. 250-261.

Du Plessis, L.T. 1986. Afrikaans in beweging, bl. 29-35.

Hugo (red.) 2009. Halala Afrikaans. (Hoofstuk 2, bl. 45-48.)

Kotzé, E.F. 1983b. Die invloed van Islam op die lewenspatroon, struktuur en taalgebruik van die Kaapse Maleiergemeenskap.

Muller, P.J. 1962. Die Maleier-Afrikaanse taalbeweging, bl. 1-11.

Ponelis 1981. Abu Bakr se uiteensetting van die godsdiens.

Troskie 2010b. Die bekende taal van die ‘vreemdeling’, bl. 1.

Van Rensburg e.a. 1997. Afrikaans in Afrika. (Hoofstuk 2, bl. 12-17.)

Van Rensburg, M.C.J. 2012. So kry ons Afrikaans. (Hoofstuk 6, bl. 127.)

Van Selms 1951. Arabies-Afrikaanse Studies: tweeledige Arabiese en Afrikaanse Kategismus.

Van Selms 1979. Abu Bakr se “Uiteensetting van die godsdiens.” ŉ Arabiese teks uit 1869.

Bradlow & Cairns 1978. The early Cape Muslims.

Brandel-Syrier 1960. The religious duties of Islam as taught and explained by Abu Baker Effendi. A translation from the original Arabic and Afrikaans edited with an introduction and notes.

Dangor 2008. Arabic-Afrikaans literature at the Cape, bl. 123-132.

Davids 1980. The mosques of Bo-Kaap.

Davids 1987. The role of Afrikaans in the history of the Cape Muslim community, bl. 37-59.

Davids 1989. Muslim contribution to Afrikaans.

Davids 1990. Words the Cape slaves made: a socio-historical-linguistic study, bl. 1-24.

Davids 1991. The Afrikaans of the Cape Muslims from 1815 to 1915: a sociolinguistic study.

Davids 1993. The early Afrikaans publications and manuscripts in Arabic script, bl. 67-82.

Du Plessis, I.D. 1947. The Cape Malay.

Gencoglu 2015. Abu Bakr Effendi. An Ottoman Alim at the Cape of Good Hope.

Haron 2001. The preservation and study of South African Ajami manuscripts and texts, bl. 53-60

Kotzé, E.F. 2012b. Arabic Afrikaans – early standardisation of Afrikaans orthography, bl. 413-427.

Valkhoff 1971. Descriptive bibliography of the linguistics of Afrikaans: A survey of major works and authors, bl. 456-457.

Kähler 1971. Studien über die Kultur, die Sprache und die Arabisch-Afrikaanse Literatur der Kap-Malaien.

De Vries, I. 2018. Afrikaans en die Bo-Kaap. Geplaas 5 April 2018. http://www.litnet.co.za/afrikaans-en-die-bo-kaap/

Internetskakels

“An Ottoman saint in South Africa Abu Bakr Effendi” – http://www.worldbulletin.net/?aType=haberArchive&ArticleID=7900

Abu Bakr Effendi – http://www.abubakreffendi.net/

Wikipedia 2013 (205). Abu Bakr Effendi.

Attullah, G. & H. Genҫoǧlu 2020. Dís die ware verhaal van Abu Bakr. Rapport Weekliks, 12 Jan. 2020, bl. 11. https://www.netwerk24.com/Stemme/Aktueel/dis-die-ware-verhaal-van-abu-bakr-20200111

Bron: https://www.netwerk24.com/Stemme/Aktueel/ons-taal-se-begin-in-die-bo-kaap-20200105

Graf Abu Bakr Effendi

Bron: https://www.netwerk24.com/Stemme/Aktueel/ons-taal-se-begin-in-die-bo-kaap-20200105

2.3 Oranjerivierafrikaans

Aanvullende bronne

Fourie, J.J. 1986. Aspekte van die Afrikaans van die Riemvasmakers.

Hugo (red.) 2009. Halala Afrikaans. (Hoofstuk 1, bl. 19-25.)

Links 1983. Die Afrikaans van Kharkams.

Links 1989. So praat ons Namakwalanders.

Links & Van Zyl 1994. Syferfonteine: verhale uit streke van die Afrikaanse landskap.

Van Rensburg, M.C.J. 1989a. Soorte Afrikaans, bl. 454-460.

Van Rensburg, M.C.J. 2012. So kry ons Afrikaans. (Hoofstuk 6, bl. 128-131.)

Van Rensburg e.a. 1989. ŉ Verkenning van Afrikaans: Gister.

Verhoef, M.M. 1988. Aspekte van Oranjerivier-Afrikaans in die spontane taalgebruik van die blanke boorlinge in Noord-Kaapland.

Oor die kenmerke van Oranjevierafrikaans

Links 1989. So praat ons Namakwalanders.

Van Rensburg, M.C.J. 1990. Taalvariëteite en die wording van Afrikaans in Afrika. (Hoofstuk 3, 80-86.)

Saal, E.O. 2019. ATR-komvandaan-seminaar 2019: Van “brokwa” tot “broodgoed” – op reis met Oranjerivierafrikaans (Gariep-Afrikaans). Geplaas 13 Nov. 2019. https://www.litnet.co.za/atr-komvandaan-seminaar-2019-van-brokwa-tot-broodgoed-op-reis-met-oranjerivierafrikaans-gariep-afrikaans/

2.4 Oosgrensafrikaans vs. Grensafrikaans: basis vir Standaardafrikaans?

Aanvullende bronne

Botha, T.J.R. 1989 .Afrikaans sedert die negentiende eeu, bl. 146-150.

Grebe 1999. Oosgrensafrikaans: ŉ te eksklusiewe begrip, bl. 51-65.

Grebe 2010. Die Oosgrenshipotese as geografiese en teoretiese konstruk.

Hugo (red.) 2009. Halala Afrikaans. (Hoofstuk 1, bl. 25-26.)

Ponelis 1998. Standaardafrikaans en die Afrikaanse taalfamilie. (Hoofstuk 6, bl. 63-66.)

Raidt 1984 [1994d]. Vrouetaal en taalverandering, bl. 175-216.

Raidt 1986. Taalvariasie in agtiende-eeuse vrouetaal, bl. 101-145.

Raidt 1992 [1994h]. Taalvariasie in negentiende-eeuse Afrikaans, bl. 289-310.

Van der Merwe, E.G. 1994. Oosgrensafrikaans – ŉ voorondersoek, bl. 1-8.

Van Rensburg, M.C.J. 1983b. Nie-standaardvorme, variasiepatrone en Afrikaans uit die vorige eeu, bl. 134-161.

Van Rensburg, M.C.J. 1989a. Soorte Afrikaans, bl. 440-449.

Van Rensburg, M.C.J. 2012. So kry ons Afrikaans. (Hoofstuk 6, bl. 128-131.)

Van Rensburg & Combrink 1984. Transvaalse Afrikaans, bl. 107-133.

Van Rensburg e.a. 1988. Oosgrens-Afrikaans. Fase 1: Die Graaff-Reinet-distrik.

Van Rensburg e.a. 1989. ŉ Verkenning van Afrikaans: Gister.

Van Rensburg e.a. 1997. Afrikaans in Afrika. (Hoofstuk 2, bl. 31-37.)

Dagboek van Louis Trichardt

Grobler, J. 2013b. Louis Tregardt se dagboek 1836-1838.

Preller, G. 1938. Dagboek van Louis Trichardt, 1836-1838.

Smuts, J. 1943. ‘n Ondersoek na die ontwikkelingstadium van Afrikaans teen die tyd van die Groot Trek, veral na aanleiding van Trichardt se Dagboek. (Ph.D.)

Oor Transvaalse Afrikaans

Van Rensburg, M.C.J. 1990. Taalvariëteite en die wording van Afrikaans in Afrika. (Hoofstuk 3, 74-80.)

Van Rensburg & Combrink 1984. Transvaalse Afrikaans, bl. 107-133.

Oor Vrystaatse Afrikaans

Van Rensburg, M.C.J. 1990. Taalvariëteite en die wording van Afrikaans in Afrika. (Hoofstuk 3, 75-78.)

Oor Voortrekkerafrikaans

Van Rensburg, M.C.J. 1990. Taalvariëteite en die wording van Afrikaans in Afrika. (Hoofstuk 3, 74-80.)

2.5 Besinning

Taaltoestande in die oorgang 19de na 20ste eeu: Die Anglo-Boereoorlog 1899-1902

“Die Anglo-Boereoorlog het ŉ manier om ŉ snaar aan te roer soos geen ander stuk geskiedenis nie. Dit het Afrikaners in die 20ste eeu gevorm, en dit bly steeds ŉ onlosmaaklike deel van ons identiteit.” (L. Koorts 2018 – https://www.netwerk24.com/Stemme/Menings/konfronteer-ons-die-verlede-20180518)

3.1 Aanleiding tot die Anglo-Boereoorlog

“Englishmen will find dit difficult to reconcile themselves to the forcible occupation of a country whose people declare that they never have been and do not wish to be Her Majesty;s subjects.” (The Times, Junie 1880)

“The build up to the Anglo Boer war

In early August 1899, Colonial Secretary Joseph Chamberlain requested 10 000 troops be sent as a show of force. Despite the ease with which the British soldiers grouped themselves in South Africa, they faced two problems: They were unaccustomed to a war of this type, and the military was woefully ill prepared. Based on a government study, the British Secretary of War, Edward Stanhope, suggested that Britain was not prepared for the troop movements required. The lack of preparation was no secret and filled newspaper columns at home and abroad. By the end of September, more than 25 000 British soldiers were in Africa or on their way there. The army consisted of twenty-five battalions. The reputation of British regulars was enough for many in the government to assume this number would be sufficient to suppress a Boer uprising.

The initial field strength of the Boer commandos was far greater than that of the British but was not perceived by the War Office as a threat. It was assumed in London that about 50 000 men could be mustered in the many Boer commandos. This number took into account all men from sixteen to sixty, but many could not leave the farms for extended periods. Britain felt comfortable sending a comparatively smaller force, with the assumption that its trained men would more than compensate for being outnumbered. (On the first day of the war, the Boers fielded 35 000 men, which was more than twice the available British contingent strength. They also benefited from superior artillery procured from the Germans and French). In his efforts to sell Chamberlain – and, in effect, the British public- on the war, Milner neglected to mention his fears concerning Boer fighting capacity. He had hidden his concerns in order to usher in public support for a quick and uncomplicated war. They had not taken into account Kruger’s stockpiling of weapons, a measure he had actively pursued for years. Within a month of the war’s commencement, the Boers were still purchasing weapons from abroad. The volunteers’ duty was to protect the homeland from the colonising British, and there was little initial trouble finding men willing to carry weapons purchased with Rand gold.

Extreme anti-British sentiment throughout the world also fuelled a migration of sorts to South Africa. Foreign nationals who had any type of disagreement with the British flocked to South Africa to fight. As the war began, France’s Le Petit Journal (19 November 1899) exclaimed,

‘Defending the train of fugitives [Englishmen leaving the Transvaal] would be useless to those who know the nobility of heart, the generosity, and humanity of the Boers. They never make war with women or children, but with those who … wish to make their wives widows and their children orphans.’

Such praise for the Boers stoked resentment of Britain at home and abroad, and it was exactly this type of language that provoked hundreds of men to join up in the fight against the Empire. The Boers began the war with a sizeable foreign contingent of well over 3 000 – which included men from Ireland, Holland, Germany, Italy, America, Russia, and many other nations. The Empire faced a test in what might be considered a mini ‘world war’.” Acknowledgements SAMHS

https://www.facebook.com/groups/156841814337397/ (Facebook 24 Maart 2020.)

Aanvullende bronne

Giliomee 2004. Die Afrikaners.‘n Biografie. (Hoofstuk 7, bl. 187-206.)

Giliomee & Mbenga (reds.) 2007. Nuwe geskiedenis van Suid-Afrika. (Hoofstuk 8, bl. 206-210.)

Grundlingh 1986. Die voorspel tot die Tweede Anglo-Boereoorlog, bl. 183-199.

Pakenham 1999. Die Boere-oorlog.

Pretorius, F. 1985. Die Anglo-Boereoorlog 1899-1902.

Pretorius, F. 2001. Op kommando: die lewe in die veld tydens die Anglo-Boereoorlog 1899-1902.

Pretorius, F. 2012. Almal se oorlog: die Anglo-Boereoorlog (1899-1902), bl. 235-254.

Pretorius, F. 2017a. 118 jaar gelede, vyfuur die middag – toe’s dit oorlog.

Pretorius, F. 2017b. Ook baie mites oor Anglo-Boereoorlog, bl. 14-15.

Pretorius, F. (red.) 2001. Verskroeide aarde. (Vgl. F. Jacobs 2001 se resensie van hierdie boek.)

Pretorius, F. (red.) 2017 (hersiene uitgawe). Verskroeide aarde.

Pretorius, F. & N. Meyer 2017. Verskroeide aarde: ’n onderhoud met Fransjohan Pretorius.

Raath e.a. 2007. De la Rey: ŉ stryd vir vryheid.

Redakteur Volksblad 2015e. Volksblad sê: ABO-museum verdien die lof.

Schoeman, K. 2011. Broers in die stryd: Hollanders in die Anglo-Boereoorlog.

Scholtz, G.D. 1998. Die Tweede Vryheidsoorlog 1899-1902.

Steyn, J.C. 2014a. ‘Ons gaan ’n taal maak’. Afrikaans sedert die Patriot-jare. (Hoofstuk 2.)

Tempelhoff 1999. Onversoenbare ideale lei tot Boereoorlog, bl. 4.

Van Bart & Scholtz (reds.) 2003. Vir Vryheid en Reg. Anglo-Boereoorlog Gedenkboek.

Van Zyl, D. 1986. Die ontdekking van rykdom.

Bossenbroek 2012. De Boerenoorlog.

Bossenbroek 2016. Tod am Kap: Geschichte des Burenkriegs.

Pakenham 2011. The Boer War.

Pretorius & Torlage (eds.) 1999. The Hall handbook of the Anglo-Boer War 1899-1902.

Thomas, C.H. 1900 [2005 as e-boek gepubliseer]. Origin of the Anglo-Boer War revealed. The conspiracy of the 19th century revealed.

Scholtz, L. 2019. Bondgenote en dwarstrekkers. Die Transvaalse en Vrystaatse regerings tydens die Anglo-Boereoorlog, 1899-1902. Centurion: Kraal-uitgewers.

Internetskakel

Wikipedia 2013 (191). Tweede Vryheidsoorlog.

3.2 Verloop van die ABO

“There are some things that have been done to poor miserable humankind that demand our tears.” (Kessler, aangehaal in Van Bart 2012h)

“Dit spreek vanself dat die uitgerektheid van die oorlog geweldige smart en swaarkry veroorsaak het.” (A. Blake 2012: 231)

“Die Engelse het van ver gekom om die Boere uitmekaar te kom skiet, hul plase af te brand en die vroue en kinders in kampe te jaag.” (L.P. Vermaak 2014: 10)

“Vanaand om 22:00 is dit 120 jaar sedert die begin van die Anglo-Boereoorlog. Dit is nie moontlik om die land se geskiedenis te verstaan sonder om kennis te neem van die gebeure tydens die oorlog nie. Die invloed was te groot, op wit en swart. Dit is nie ‘n ‘gentleman’s war or ‘n white man’s war’ nie. Sowat 50 000 wit en swart vroue, en kinders is in die oorlog dood, vandag dink ek aan hulle. Dit is nodig dat ons wyer moet dink oor die oorlog en swart mense se lyding ook erken en verstaan.” (Die joernalis Elsabe Brits, Facebook-inskrywing, 11 Oktober 2019)

“Die aanloop tot die oorlog was hebsug. Diamante en goud is in die 1800’s ontdek en Kimberley en Johannesburg het soos paddastoele opgeskiet. Cecil John Rhodes en Paul Kruger was die opponerende politieke leiers. Die Boere het na vryheid gestreef, terwyl Rhodes as Kaapse eerste minister en diamantmagnaat Suider-Afrika deur Britse imperialisme wou verengels en die Kaapse en Natalse kolonies, boererepublieke en protektorate vir ekonomiese gewin konsolideer.

Die wedloop was tussen Kruger, geduldig soos ’n os wat swaar vragte dra, teenoor Rhodes, die resiesperd wat alles vinnig wil vermag. Ná die mislukte Jameson-inval in Transvaal volg knoeiery en staatskaping deur Britse staatslui, soldate, amptenare, redakteurs en sakelui wat die Guptas soos beginners laat lyk.

Duur kommissies van ondersoeke het gevolg. Die skuldiges kom lig daarvan af en dan breek die oorlog op 11 Oktober 1899 uit.

Mafekeng, Ladysmith, met Jameson daarbinne, en Kimberley, met Rhodes vasgekeer, word beleër. Boere, meesal Vrystaters, neem stelling in al langs dié spoorlyn langs die Wesfront af. Lord Methuen marsjeer teen die spoorlyn op om Kimberley namens die Britte te ontset. Dan volg die Slae van Belmont, Graspan en Enslin waarin die boere terugval. Maar anders as in vorige veldslae toe die boere op die koppe gesit het, het hulle voor die Riet- en Modderrivier vir die Slag van Twee Riviere ingegrawe. Ná ’n dag van hewige gevegte doen die boere ’n taktiese onttrekking, waarna die Slag van Magersfontein volg.

Die Britte het ’n hoë prys betaal vir die Jameson-inval en die Anglo-Boereoorlog. Die Britse Ryk het in drie jaar 100 000 ongevalle en 22 000 sterftes onder sy troepe gehad.” (Kemp, C. 2019. Veldslag klry eindelik gedenkteken. Geplaas 1 Des. 2019. https://www.netwerk24.com/Nuus/Algemeen/veldslag-kry-eindelik-gedenksteen-20191201)

“At the start of the war most Boer women and children remained on their farms; others, faced with a shortage of food and clothing and fearing attacks by neighbouring African tribes, settled in towns.

During the period in which British forces were halted at the borders of the Boer Republics, women gave the men on commando spiritual and material support in the form of messages, letters, food and clothing, but with the invasion of the Orange Free State in March 1900, and the South African Republic in May, the subsequent introduction of the scorched earth policy, and the removal of the women and children rendered homeless by it to concentration camps, this aid declined sharply.” (Bron onbekend)

“Maar wat uitstaan van dié oorlog, is dat daar veel meer vroue en kinders dood is as wat daar naastenby mans in gevegte dood is. Die sterftesyfer van die vroue en kinders oorskry steeds die totale syfer van mans wat dood is, selfs al word die siektesterftes van die soldate bygetel.

Dít is hierdie stories van die Anglo-Boereoorlog waaroor daar min gepraat word. Hoekom is dit belangrik – 120 jaar ná die tyd? Om bitter of kwaad te raak? Hoegenaamd nie. Dit is stories van mense, stories van ons. Vroue wat in die stof en koue oorleef en probeer leef het. Onvertelde stories weg van dit wat normaalweg aangebied word, wat deel van die verhaal behoort te wees. Maar steeds het ons net krummels van die stories wat in dié oorlog met swart vroue, individuele verhale gebeur het, stukkies hier en daar. Hulle verhale lê dood in die veld, in die nou onherkenbare grafte.

Die oorlog was alles behalwe ’n ‘white man’s war or a gentleman’s war’. Dit was ook ’n oorlog waarin vroue ’n uitermate groot rol gespeel het. Een van veerkragtigheid en vroue wat op vroue steun, om op ’n manier aan die ander kant uit te kom. Soos die klere wat die vroue uit die Kaap aangestuur het. Vroue wat vasgevang is in die konflik en geweld, sonder inspraak of stemreg, maar tog ingetrek is daarin, saam met hulle kinders.” (Brits, E. 2020. Vergete vroue in die warboel van oorlogfeite. Geplaas 21 Aug. 2020. https://www.vryeweekblad.com/mense-en-kultuur/2020-08-20-vergete-vroue-in-die-warboel-van-oorlogfeite/)

Standbeeld: afskeid – om in die ABO te gaan veg (bron onbekend)

General Johannes H M Kock with German Corps staff on the eve of the Elandslaagte battle, 21 October 1899.

https://www.facebook.com/666600686709877/photos/pcb.2832947893408468/2832943986742192/?type=3&theater&ifg=1

Bron: Onbekend

Bron: https://www.facebook.com/photo?fbid=10156883264970766&set=gm.3165791376811563

Lord Horatio Herbert Kitchener.

Aanvullende bronne

Algemene bronne

Blake, A. 2010. Boereverraaier: teregstellings tydens die Anglo-Boerroorlog.

Blake, A. 2012. Boerekryger. ŉ Seun se hoogste offer.

Blake, A. 2015. Ontsnap! Boerekrygsgevangenes se strewe na vryheid.

Blake, A. 2016. Broedertwis.

Bradford 2013. Die durf van die bittereinder-vrou, bl. 44-71.

Brand, H. 2015. Vroeë artikels oor die Anglo-Boereoorlog wat in internasionale vakkundige tydskrifte verskyn het.

Brandt, J. 1913b. Die Kappie Kommando of Boervrouwen in Geheime Dienst.

Brandt 2007. Die Kappiekommando of Boerevroue in geheime diens.

Brits, E. 2013b. ‘Dit wat jy is en doen, maak saak’, bl. 25.

Changuion 2001. Uncle Sam, Oom Paul en John Bull. Amerika en die Anglo-Boereoorlog 1899-1902.

Constantine (red.) 2013a. Die Anglo-Boereoorlog: Joernaal.

Constantine (red.) 2013b. Nuwe perspektiewe op die Anglo-Boereoorlog.

Cronjé, F. 2015c. Dis tyd dat die Britse regering verskoning vra, bl. 6.

De Kock, W.J. 1990b. Die Anglo-Boere-oorlog, 1899-1902, bl. 334-366.

De Villiers, J.C. 2011. Dwarstrekkers, helers en dokters. Merkwaardige vertellings uit die Anglo-Boereoorlog.

Giliomee 2004. Die Afrikaners. ‘n Biografie. (Hoofstuk 7, bl. 187-222.)

Grobler, J. 2007. Uitdaging & Antwoord. ŉ Vars perspektief op die evolusie van die Afrikaners. (Hoofstuk 6, bl. 109-135.)

Grobler, J. 2014. Oorlog-Beeld. Nuusblad oor die stryd tussen Boer en Brit.

Gronum 1974. Die bittereinders Junie 1901 – Mei 1902.

Grundlingh 1979. Die ‘hendsoppers’ en die ‘joiners’: die rasionaal en verskynsel van verraad.

Jansen, E. (red.) 2016. Ons Japie. Die Boereoorlogdagboek van Anna Barry.

Kestell 1999 [1902 in Duits]. Met die Boerekommando’s.

Kestell & Van Velden 1982 [1908]. Die Vredesonderhandelinge.

Kruger, D.W. 1977b. Die Tweede Vryheidsoorlog, 1899-1902, bl. 407-433.

Nordbruch 2000. Vir Vryheid en Reg. Buitelanders aan Boere se kant tydens die Tweede Vryheidsoorlog 1899-1902.

Pakenham 1986. Die tweede Anglo-Boereoorlog, 1899-1902, bl. 200-218.

Pakenham 1999. Die Boere-oorlog.

Pienaar, F.F. 2000. Op kommando met Steyn en De Wet. Oorlogsherinneringe van lt.kol. F.F. Pienaar. Pretoria: Protea.

Pretorius, F. 1985. Die Anglo-Boereoorlog 1899-1902.

Pretorius, F. 2001. Op kommando: die lewe in die veld tydens die Anglo-Boereoorlog 1899-1902.

Pretorius, F. 2002. “Deze vergunning … beschouwd, dat onder die omstandighede het volk niet gerechtvaardig is, met den oorlog voort te gaan.” ŉ Ontleding van die redes waarom die boere-afgevaardigdes by Vereeniging op 31 Mei 1902 die Britse vredesvoorwaardes aanvaar het.

Pretorius, F. 2017a. 118 jaar gelede, vyfuur die middag – toe’s dit oorlog.

Pretorius, F. (red.) 1999. ‘n Oorlog om by stil te staan: die Anglo-Boereoorlog, 1899-1902.

Pretorius, F. (red.) 2001. Verskroeide aarde. (Vgl. F. Jacobs 2001 se resensie van hierdie boek.)

Raath e.a. 2007. De la Rey: ŉ stryd vir vryheid.

Redakteur Volksblad 2015e. Volksblad sê: ABO-museum verdien die lof.

Schoeman, K. 2011. Broers in die stryd: Hollanders in die Anglo-Boereoorlog.

Scholtz, G.D. 1998. Die Tweede Vryheidsoorlog 1899-1902.

Scholtz, L. 1999. Waarom die Boere die Oorlog verloor het.

Smit, A.P. & L. Maré 1985. Die beleg van Mafeking. Dagboek van Abraham Stafleu.

Steyn, J.C. 2014a. ‘Ons gaan ’n taal maak’. Afrikaans sedert die Patriot-jare. (Hoofstuk 2.)

Swart, S. 2013. Die Boer se ‘verskriklike gelag’: Humor in die oorlog, bl. 194-209.

Tempelhoff 1999. Onversoenbare ideale lei tot Boereoorlog, bl. 4.

Thompson, D. 1999a. Oorlog ‘wentel in wese om hebsug’, bl. 13.

Thompson, D. 1999b. Op soek na ’n skulderkentenis, bl. 13.

Van Bart (red.) 2004. “Die lyding van oorlog.” Bl. 1-8. (‘n Bylaag oor lyding in die ABO.)

Van Bart (red.) 2005. “ABO-monument vir die Kaapse Rebelle. Laborie, Paarl.” Bl. 1-8.

Van Bart 2012f. Terreur, kampe en erf-trauma, bl. 10.

Van Bart 2012g. Sodat ons nie ooit sal vergeet, bl. 10.

Van Bart & Scholtz (reds.) 2003. Vir Vryheid en Reg. Anglo-Boereoorlog Gedenkboek.

Van den Bergh 2014. Die Anglo-Boereoorlog in die Potchefstroom-omgewing.

Van der Merwe, R. 2004. Johannna Brandt: En die kritieke jare in Transvaal, 1899-1908.

Van Schoor, M.C.E. 2005. Die bittereinde vrede: vredespogings en -onderhandelinge voor en tydens die Anglo-Boereoorlog 1899-1902.

Van Zyl, J. 2017 (samesteller). Die Anglo-Boereoorlog in 100 Objekte. Kaapastad: Jonathan Ball.

Venter, A.J. 2014. Britte leer ŉ dure oorlogsles by Boere, bl. 8-9

Wessels, A. 1991. Die Anglo-Boereoorlog 1899-1902. ŉ Oorsig van die militêre verloop van die stryd.

Wessels, A. (red.) 2002. Die Anglo-Boereoorlog 1899-1902: ‘n herwaardering = The Anglo-Boer War 1899-1902: a reappraisal.

Zietsman 1992. Die taal is gans die volk. Woelinge en dryfvere in die stryd om die Afrikaner se taal. (Hoofstukke 1-3.)

Amery (ed.) 1900-1909. The Times History of the War in South Africa, 1899-1902. (Volumes 1-7.)

Barthrop 2002. Slogging over Africa: The Boer Wars 1815-1902.

Brandt, J. 1913a. The Petticoat Commando, or Boer Women in Secret Service.

Bulpin 2015. Storm over the Transvaal.

Cammack, D. 1990. The Rand at War: the Witwatersrand and the Anglo-Boer war 1899-1902.

Couzens 2013. South African Battles. (Verskeie veldslae tydens die ABO word hier beskryf.)

De Villiers, J.C. 2008. Healers, Helpers and Hospitals. Vols. I & II.

De Wet, C.R. 1902. Three years War (October 1899 – June 1902). (Boek geskryf deur Genl. C.R. de Wet.)

Doyle 1902. The Great Boer War.

Farwell 2009. The Great Boer War.

Gooch (ed.) 2000. The Boer War: Direction, Experience and Image.

Kok, A. 2011. Not Particularly Attractive People.

Kruger, R. 1996 (4^th ed.). Goodbye Dolly Gray. The Story of the Boer War. Londen: Pimlico.

Lee 2002. To the bitter end: a photographic history of the Boer War, 1899-1902.

Marix-Evans, M. 1999. The Boer war: South Africa 1899-1902.

Nasson 2010. The war for South Africa: The Anglo-Boer War, 1899-1902.

Oakes (ed.) 1995. Illustrated History of South Africa – The Real Story.

Reitz, D. 1990. Commando – a Boer journal of the Boer War.

Ross, E. 2011. British Terrorism against Boer Civilians.

Schøder-Nielsen 2012 [1902]. Among the Boers in Peace and War. (Verslag oor die oorlogservarings van ŉ Noorweegse landmeter in die tyd van die ABO.)

Theron, B. 2000. Pretoria at war, 1899-1900.

Theron, J. 2005. Out of Ashes: The Boers’ Struggle for Freedom through the English War 1899-1902.

Thomas, C.H. 1900 [2005 as e-boek gepubliseer]. Origin of the Anglo-Boer War revealed. The conspiracy of the 19th century revealed.

Uys, I. 2002. Fight to the bitter end.

Van Zijl e.a. (comp.). 2012. An Illustrated History of Black South Africans in the Anglo-Boer War, 1899-1902 – A forgotten history.

Wessels, A. 2000. Afrikaners at War.

Pretorius, F. 2018. Boere sê 290 is dood, die Britte sê dit was net 30 … Metro-Beeld-Noord, 6 Junie 2018, bl. 3.

Pretorius, F. 2020. Verbystering met teken van vredesdokument. Beeld, 26 SAug. 2020, bl. 17. https://www.netwerk24.com/Stemme/Menings/verbystering-met-teken-van-vredesdokument-20200825

Schutte, T. & P. Coetzee 2019. Treinvernielers: Boere-aanvalle op en vernietiging van treine, stasies en spoorlyne in die ZAR tydens die Anglo-Boereoorlog 1899 – 1902. Pretoria: Kraal-Uitgewers.

Grobler, J. 2018. Anglo-Boer War (South African War) 1899-1902. Historical Guide to Memorials and Sites in South Africa. Pinetown: 30° South Publishers.

Potgieter, O. 2019. Sterftesyfer in ABO-kampe moet reggestel word. Volksblad, 27 Febr. 2019. https://www.netwerk24.com/Stemme/MyStem/sterftesyfers-in-abo-kampe-moet-reggestel-word-20190226

Pretorius, F. 2019. Concentration camps in the South African War? Here are the real facts. Geplaas 19 Febr. 2019. https://theconversation.com/concentration-camps-in-the-south-african-war-here-are-the-real-facts-112006

Nederlandse publikasies oor die ABO

Bossenbroek 2012. De Boerenoorlog.

Hettema 1949. De Nederlandse stam in Zuid-Afrika. (Hoofstukke 53 en 54.)

Schutte, G.J. 2017. Jac. Th. Stom, krijgsgevangene. Maandbald Zuid-Afrika, 94(9): 234-235.

Verstegen, M. 2006. De onnodige Boerenoorlog.

T’Sjoen, Y. 2018. Zuid-Afrikaanse oorlog in Vlaanderen: Journalistieke en literaire beeldvorming rond 1900. Geplaas 1 Aug. 2018. https://www.litnet.co.za/zuid-afrikaanse-oorlog-in-vlaanderen-journalistieke-en-literaire-beeldvorming-rond-1900/

Duitse publikasies oor die ABO

Bossenbroek 2016. Tod am Kap: Geschichte des Burenkriegs

Stassen & Van der Heyden 2007. German publications on the Anglo-Boer War.

Pretorius 2000. Erich Mayer op St. Helena. Vol van hartepyn. Die oorlogskuns van Erich Mayer. Pretoria: Protea. (Oor die verblyf van dié Duitse skilder as krygsgevangene op St. Helena tydens die ABO.)

Oor die konsentrasiekampe

“One misconception many students of the Anglo-Boer War (aka The 2nd Boer War, etc.) hold is that concentration camps made their premiere in this war. Concentration camps were used with slightly different names by the US at the same time in the Philippines. While he campaigned in South Africa during the Boer War, General Frederick Roberts actually requested intel on how Americans were operating these concentration camps. ‘Reconcentración’ camps were used by the Spanish in Cuba at least as far back as the 1870s.

I’m providing citations regarding concentration camps below.

Forth, Aidan, and Jonas Kreienbaum. “A Shared Malady: Concentration Camps in the British, Spanish, American and German Empires.” Journal of Modern European History / Zeitschrift Für Moderne Europäische Geschichte / Revue D’histoire Européenne Contemporaine 14, no. 2 (2016): 245-67. Accessed June 14, 2020. doi:10.2307/26266238.

GARCÍA, GUADALUPE. “Urban Guajiros: Colonial Reconcentración, Rural Displacement and Criminalisation in Western Cuba, 1895—1902.” Journal of Latin American Studies 43, no. 2 (2011): 209-35. Accessed June 14, 2020. www.jstor.org/stable/23030619.

Ziegler, Vanessa M. “The Revolt of “the Ever-faithful Isle”: The Ten Years’ War in Cuba, 1868-1878.” Dissertation for University of California (December 2007): 1-324.” (Michale Buster, https://www.facebook.com/groups/156841814337397)

“Daagliks het ’n groep grafwaarts beweeg; ’n breë pad is oopgetrap deur die voetval van die tallose begeleiers, en so is die via dolorosa van ’n skynbaar gedoemde nasie gebaan. Daagliks het die kerkhowe groter geword en die groepe spelende kinders kleiner. Na die oorlog sou dit ’n besoeker opval hoe klein die dorpies, hoe groot daarenteen die kerkhowe is.” – Historikus D.W. Kruger oor die sterftes in konsentrasiekampe van die Anglo-Boereoorlog uit die Huisgenoot, 26 Mei 1950. (Dié foto’s toon ’n uitsig oor die Bethulie-konsentrasiekamp se begraafplaas en ’n gesin by die graf van ’n geliefde in dieselfde kamp. Bethulie het van die hoogste aantal sterftes gehad. Volgens kamprekords is 1 737 mense hier dood, waarvan 1 311 kinders jonger as 15 jaar was.)” (Kraal-Uitgewers, Facebookinskrywing 8 Nov. 2019; https://www.facebook.com/KraalUitgewers/)

“Die stories van vroue en kinders uit dié oorlog raak soms vergete in die warboel van feite, veldslae en die verhaal van generaals en oorsese krygsgevangenes.

Maar dit was die vroue wat van die ergste lyding moes verduur – swart en wit. ’n Oorlog van sy eie, ’n magtelose een. Een waarin vroue hulle skoene vir hulle kinders gegee en hulle eie rokke opgesny het om klere vir die kleintjies te maak. In die rye kloktente waar hulle kinders weens masels en kinkhoes gekwyn het, terwyl hulle in miershope probeer brood bak het met beesmis as brandstof omdat daar nie hout was nie.

In September sal dit presies 120 jaar wees sedert die eerste twee konsentrasiekampe tydens die Anglo-Boereoorlog in gebruik geneem is; een in Bloemfontein en die ander in Pretoria. Uiteindelik was daar meer as 100 kampe wat soos pokmerke deur die land gesaai gelê het. Die doel was nie om die vroue en kinders dood te maak nie, maar duisende is wel dood omdat die logistieke nagmerrie nooit behoorlik bestuur is nie. …

Die Britte het na die konsentrasiekampe as ‘vlugtelingkampe’ verwys om te impliseer dat die vroue en kinders van burgers wat nog geveg het, vrywillig daarheen gegaan het, dat dit daar was om die mense se veiligheid te verseker. Maar dit was nie die geval nie.

Een van die werklike redes dat die vroue en kinders soontoe geneem is, was sodat hulle nie meer hul mans met voorraad kon ondersteun nie. Nog ’n rede was dat die Britte geglo het die burgers sal hul wapens neerlê as hulle besef hulle gesinne is in die kampe. Dit het nie gebeur nie.

In Maart 1900 het die verskroeide-aarde-beleid begin, ingevolge waarvan plaashuise met hul inhoud, asook skure en buitegeboue, afgebrand is. Lewende hawe soos skape, beeste, varke en hoenders is van kant gemaak. Landerye en die veld is aan die brand gesteek, vrugtebome is afgekap, terwyl hele dorpe in sommige gevalle ook in die slag gebly het.

Teen Januarie 1901 is dit voor die voet gedoen, en honderde plase in die Vrystaat en Transvaal is onbewoonbaar agtergelaat. Nagenoeg 30,000 plase in die twee republieke is in puin gelê. Saam met die droogte was dit ná die oorlog ’n bydraende faktor tot erge hongersnood en armoede vir swart en wit.” (Brits, E. 2020. Vergete vroue in die warboel van oorlogfeite. Geplaas 21 Aug. 2020. https://www.vryeweekblad.com/mense-en-kultuur/2020-08-20-vergete-vroue-in-die-warboel-van-oorlogfeite/)

Plaas wat afgebrand word (Bron onbekend)

Vroue en kinders verlaat afgebrande plaashuis. (Bron onbekend)

In Harrismith-konsentrasiekamp (Bron: Brits, E. 2020. Vergete vroue in die warboel van oorlogfeite. Geplaas 21 Aug. 2020. https://www.vryeweekblad.com/mense-en-kultuur/2020-08-20-vergete-vroue-in-die-warboel-van-oorlogfeite/)

Foto geneem tydens besoek op 10 Aug. 2020.

Brits, E. 2013b. ‘Dit wat jy is en doen, maak saak’, bl. 25. (Oor onder meer Emily Hobhouse se optredes.)

Brits, E. 2013d. Patriot teen die parasiete. Onsterflike Emily Hobhouse, bl. 6-7.

Brits, E. 2013e. Op soek na Emily Hobhouse, bl. 19.

Brits, E. 2013f. Die heldin en Gandhi, bl. 17.

De Vries 2012. ABO-boek: 34 000 in kampe dood.

Duff, S.E, 2013. Faded flowers? Kinders in die konsentrasiekampe, bl. 142-167.

Du Plessis, S. & J. Fourie 2016. “‘n Droewige laslap op die voos kombers van onreg”: ŉ statistiese analise van konsentrasiekampbewoners.

Fischer, M.H. 1964. Tant Mien se kamp-dagboek, Mei 1901 – Augustus 1902.

Giliomee & Mbenga (reds.) 2007. Nuwe geskiedenis van Suid-Afrika. (Hoofstuk 8, bl. 206-218.)

Grundlingh 2013e. Die betekenis van die Vrouemonument toe en nou, bl. 226-245.

Grundlingh 2013f. In Emily Hobhouse se woorde, bl. 246-255.

Grundlingh 2014. Vroue se lyding in die nasie se diens, bl. 9.

Nasson 2013. Swart mense en die kampe, bl. 168-193.

Ploeger 1990. Lotgevalle van die burgerlike bevolking gedurende die Anglo-Boereoorlog, 1899-1902. (Verskeie dele, ongeveer 1 750 bladsye.)

Postma 1925 (2011). Stemme uit die Vrouekampe: Gedurende die Tweede Vryheidsoorlog tussen Boer en Brit van 1899 tot 1902.

Pretorius, F. 2012. Almal se oorlog: die Anglo-Boereoorlog (1899-1902), bl. 235-254.

Raath (red.) 2012. Onthou! Kronieke van vroue- en kinderlyding, 1899-1902.

Reynolds 2013. Konsentrasiekampsterftes gedurende die Anglo-Boereoorlog 1899–1902: ŉ Genealogiese databasis van vroue, kinders en bejaardes van Suid-Afrika.

Rowan 2013. In die veld saam met Nonnie de la Rey, bl. 72-91.

Rowan 2014. ŉ Produk van oorlog, bl. 8-9.

Steyn, J.C. 2014a. ‘Ons gaan ’n taal maak’. Afrikaans sedert die Patriot-jare. (Hoofstuk 2, bl. 52-53.)

Van Bart (red.) 2004. “Die lyding van oorlog.” Bl. 1-8. (ŉ Bylaag oor lyding in die ABO.)

Van Bart 2012f. Terreur, kampe en erf-trauma, bl. 10.

Van Bart 2012g. Sodat ons nie ooit sal vergeet, bl. 10.

Van Heyningen, E. 2013b. Die daaglikse lewe in die konsentrasiekampe, bl. 92-119.

Van Heyningen, E. 2013c.Botsende kulture: Britse dokters en die Boerevroue, 120-141.

Dampier 2005. Women’s Testimonies of the Concentration Camps of the South African War: 1899-1902 and After.

Grobler & Grobler 2013b. Women’s Camp Journal. The Concentration Camps of the Anglo-Boer War.

Hobhouse 1902. The brunt of the war and where it fell. Londen: Methuen.

Hobhouse 1924. War without Glamour: Women’s War Experiences Written by Themselves, 1899-1902.

[Bron: https://www.vryeweekblad.com/menings-en-debat/2019-06-27-emily-hobhouse-js-relevant-in-2019/ Ruan Huisamen]

Van Bart (red.) 2008. Songs of the veld and other poems. (ŉ Saambundeling van gedigte oor ervarings in die oorlog en op die slagveld.)

Wessels, A. 2011a. The Anglo-Boer War 1899-1902: White man’s war, black man’s war, traumatic war.

Alberts, P. (samesteller) 2005. Die Smarte van Oorlog. Verontregting van Boerevroue en -kinders tydens die Anglo-Boereoorlog 1899-1902. Pretoria: Kraal Uitgewers.

Brits, E. 2019. Emily Hobhouse júís relevant in 2019. Geplaas 28 Junie 2019. https://www.vryeweekblad.com/menings-en-debat/2019-06-27-emily-hobhouse-js-relevant-in-2019/[5]

Brits, E. 2020. As ’n streepsak ‘n rok word. Taalgenoot, Winter 2020, bl. 62- 65. https://atkv.org.za/media/3252/taalgenoot-winter-2020-finaal-vir-publikasie.pdf (Oor maak van klere in kampe.)

Brits, E. 2020. Vergete vroue in die warboel van oorlogfeite. Geplaas 21 Aug. 2020. https://www.vryeweekblad.com/mense-en-kultuur/2020-08-20-vergete-vroue-in-die-warboel-van-oorlogfeite/ (Oor omstandighede in kampe, oor die vernietiging van gesinne en gesinstrukture, verkragtings, algemene lyding.)

Brits, E. 2020. ‘n Storie sonder bitterheid. Rapport Weekliks, 30 Aug. 2002, bl. 8-9.

Jooste, M. 2020. Sonder kos, maar nooit sonder hoop. Geplaas 22 Julie 2020. https://www.netwerk24.com/Stemme/Aktueel/sonder-kos-maar-nooit-sonder-hoop-20200720

Bron: https://www.netwerk24.com/Stemme/Aktueel/sonder-kos-maar-nooit-sonder-hoop-20200720

Pretorius, F. 2019. Konsentrasiekampe: Hier is die feite. Beeld, 21 Febr. 2019, bl. 25. https://www.netwerk24.com/Stemme/Aktueel/konsentrasiekampe-hier-is-die-feite-20190219

Rowan, Z. 2016. Nonnie de la Rey: Pionier van die Wes-Transvaal, 1856-1923. Pretoria: Protea.

Wiid, R. & W. West 2002. Die Oranjerivierkampe tydens die Anglo-Boereoorlog 1899-1902. Pretoria: Protea.

Video: “Scorched Earth” (Anglo-Boer War) documentary (2000, South Africa)

https://www.youtube.com/watch?v=kz2FoHyVpRE&fbclid=IwAR3fgoaqlhC-fdQ6zEOhfHrQFzmBn3JLooLbaKgZQ0eBM3z5cmMVbwDhME0&has_verified=1

Oor die krygsgevangenes

“Die eerste Boerekrygsgevangenes het op 14 April 1900 aan boord van die Milwaukee op St. Helena aangekom. Genl. Piet Cronjé, wat hom twee maande tevore by Paardeberg aan lord Roberts oorgegee het, was onder die eerste 514 gevangenes wat op St. Helena aangekom het. Cronjé het ‘n spesiale vergunning van Roberts gekry dat sy vrou hom mag vergesel waar hulle onder streng bewaking in Kent Cottage gebly het. Die goewerneur van St. Helena, R.A. Sterndale het voor die Boere se aankoms die volgende proklamasie gepubliseer: ‘.. His Excellency expresses the hope that the population will treat the prisoners of war with that courtesy and consideration which should be extended to all men who have fought bravely for what they considered the cause of their country, and will help in repressing any unseemly demonstrations which individuals might exhibit.’” (Frikkie Wallis, https://www.facebook.com/frikkie.wallis ,14 April 2019.)

Krygsgevangenes op St Helena (https://www.facebook.com/photo.php?fbid=10158442389090550&set=pcb.10158442391385550&type=3&theater)

Krygsgevangenes op St Helena – ŉ orkes

https://www.facebook.com/photo/?fbid=3665087516899754&set=gm.3140246549330227

Blake, A. 2015. Ontsnap! Boerekrygsgevangenes se strewe na vryheid.

De Beer & De Beer 2013. St. Helena – eiland van verlatenheid.

Oosthuizen, S.P.R. 1975. Die beheer, behandeling en lewe van die krysgevangenes gedurende die Anglo-Boereoorlog, 1899-1902. Ongepubliseerde proefskrif (Ph.D.). Bloemfontein: Universiteit van die Vrystaat.

Preller 1943. Ons parool – dae uit die dagboek van ’n krygsgevangene.

Schoeman, C. 2013. Vegter en balling. Boereoorlog-ervarings van veldkornet Charles von Maltitz. (Dagboek oor die tydperk November 1900 – Junie 1902.)

Van Bart 2011d. Krygsgevangenes treffend onthou, bl. 14.

Van Wyk, A. 1992. Stap saam op die spoor van die krygsgevangenes, bl. 17.

Wessels, E. 2004. Leed van gevangenskap, bl. 8.

Steyn, W. 2015. The Great Boer Escape.

https://www.loot.co.za/product/willie-steyn-the-great-boer-escape/kmxg-3257-g430

Viljoen, B.J. 1902. My reminiscences of the Anglo-Boer War. (Verhaal van ŉ krygsgevangene op St. Helena.)

Sport in die krysgevangenekampe

Van der Merwe, F.J.G. 2016. In kettings gebore …

Die rolprent “Modder en bloed” (2016) handel oor die rol van sport in hierdie kampe.

Internetskakels

Webblad van die Oorlogsmuseum en die Vrouemonument – http://www.anglo-boer.co.za/

“Anglo-Boer War” – http://www.angloboerwar.com/boer-war

“Boer War Documentary” – https://www.youtube.com/watch?v=q01rKfI9vMk

Langner 2013a. Twee monumente: een strewe. http://www.fak.org.za/blog/twee-monumente-een-strewe/

South African War 1899-1902/Second Anglo-Boer War – http://www.sahistory.org.za/south-africa-1652-1806/south-african-war-1899-1902-second-anglo-boer-war

South Africa’s Boer Fighters In The Anglo-Boer War, 1899-1902 – http://www.armchairgeneral.com/south-africas-boer-fighters-in-the-anglo-boer-war-1899-1902-part-ii.htm

“The Boer Wars” – dokumentêre reeks (Fransjohan Pretorius) – https://www.bbc.co.uk/history/british/victorians/boer_wars_01.shtml

Wikipedia 2013 (191). Tweede Vryheidsoorlog.

Wikipedia 2013 (206). Second Boer War.

Wikipedia 2013 (207). Boer Wars.

Wikipedia 2014 (156). Verdrag van Vereeniging.

Daar is etlike videos en reekse oor aspekte van die ABO op die internet beskikbaar.

Kos uit die ABO

Heunis, V. e.a. 2016. Hartskombuis: Boerekos van die ABO tot vandag. Kaapstad: Tafelberg. www.nb.co.za/Books/19215

https://www.litnet.co.za/onderhoud-oor-hartskombuis-boerekos-van-die-anglo-boereoorlog-tot-vandag/

Letterkundige publikasies oor die ABO

Pretorius, F. 2015. Historisiteit van resente historiese fiksie oor die Anglo-Boereoorlog in Afrikaans, bl. 61-77.

Romans, verhale

Eleanor Baker. Groot duiwels dood. (1998; Kaapstad: Human & Rousseau.)

Bothma, L.J. Punt van die swaard. (2007; Pretoria: Protea.)

Christoffel Coetzee. Op soek na generaal Mannetjies Mentz. (1998; Kaapstad: Queillerie.)

P.G. du Plessis. Fees van die ongenooides. (2009; Kaapstad: Tafelberg.)

Jeanette Ferreira (red.). Boereoorlogstories 1. 34 verhale oor die oorlog van 1899-1902. (1998; Kaapstad: Tafelberg.)

Jeanette Ferreira (red.). Boereoorlogstories 2. 32 verhale oor die oorlog van 1899-1902. (2012; Kaapstad: Tafelberg.)

Jackie Grobler. Stuur my groete vir Salomé. (2012; Pretoria: Protea.)

Elsa Joubert. Die reise van Isobelle. (1995; Kaapstad: Tafelberg.)

Wilfred Jonckheere. Boer en Brit: Afrikaanse en Nederlandse tekste uit en om die Anglo-Boereoorlog. (1999; Pretoria: Protea.)

Johan Kruger. Die dag van die Lord. (2015; Johannesburg: Umuzi.)

Etienne Leroux. Magersfontein, O Magersfontein! (2003: Kaapstad: Human & Rousseau.)

Sonja Loots. Sirkusboere. (2011; Kaapstad: Tafelberg – gebaseer op die verhaal van genl. Ben Viljoen.)

Mikro (C.H. Kühn). Verskeie boeke, soos: Kaptein Gereke, Die ruiter in die nag, Die jongste veldkornet, Die jongste ruiter, en andere.

Karel Schoeman. Verliesfontein. (1998; Kaapstad: Human & Rousseau.)

Francois Smith. Kamphoer. (2014; Kaapstad: Tafelberg,)

Klaas Steytler. Ons Oorlog. (2000; Kaapstad: Tafelberg.)

Alexander Strachan. Dwaalpoort. (2010; Kaapstad: Tafelberg.)

Alexander Strachan. Brandwaterkom. (2015; Kaapstad: Tafelberg.)

Zirk van den Berg. Halfpad een ding. (2014: Kaapstad: Penguin.)

Engela van Rooyen. Vuur op die horison. (2000; Kaapstad: Tafelberg.)
Ingrid Winterbach. Buller se plan. (1999; Kaapstad: Human & Rousseau.)

Ingrid Winterbach. Niggie. (2002; Kaapstad: Human & Rousseau.)

Kotzé, J. 2015. The Runaway Horses. A saga of love and betrayel during the time of the Anglo-Boer War.

Meredith 2016. Afrikaner Odessey. The Life and Times of the Reitz Family.[6]

Ena Jansen. Boer en Brit: Ooggetuigen en schrijvers over de Anglo-Boerenoorlog in Zuid-Afrika. (2001: Amsterdam: Amsterdam University Press.)

Dramas:

Reza de Wet. Nag, Generaal. (1991; Pretoria: HAUM-Literêr)

Bartho Smit. Moeder Hanna. (1981; Johannesburg: Perskor)

L.J. Frikkee 1899. “Boer en Brit” of “Chamberlain in Transvaal”.[7]

Poësie

Reitz, F.W. 1910. Oorlogs en Andere Gedichten.

Van Bart (red.) 2008. Songs of the veld and other poems.

Engelse bron

Clare 2010. Captured in time –Five centuries of South African Writing.

Van der Merwe, C. 2010. Geskiedenis van SA boeiend belig, maar tot Engels beperk, bl. 9.

Rolprente en TV-reekse ook die ABO[8]
Dokumentêr

“Verskroeide aarde” (2010; https://raru.co.za/movies-tv/37485-verskroeide-aarde-dvd)

“Black, White and Khaki” (Vervaardiger R. Waldrom, 2016 – vgl. C. Kemp 2015b hieroor)

“Die Anglo-Boereoorlog 1899-1902” (DVD vervaardig deur ULULA Produksies, 2015; ulula@worldonline.co.za)

Rolprente

“Paul Kruger” (1956)

“Voor sononder” (1962)

“Ruiter in die nag” (1963)

“Die Kavaliers” (1966)

“Die Kruger-miljoene” (1967)

“Majuba” (1968; handel oor die eerste ABO)

“Die wonderwerker” (2012; oor die lewe van Eugene N. Marais)

“Strangers at sunrise” (1969)

“Young Winston” (1972; oor Winston Churchill, die latere Britse politikus wat in 1900 van die Boere ontsnap het)

“The brave, the rough, the raw” (1973)

“Guns across the veld” (1975)

“Breaker Morant” (1980; oor ŉ Australiese soldaat wat boere onregmatig tereggestel het)

“That English woman” (1989; film oor Emily Hobhouse)

“Cape Rebel” (1989; gebaseer op TV-reeks “Arende”)

TV-reekse

“Arende” (SAUK; 1987-1989; drie reekse van 13 episodes elk)

P.G. du Plessis: “Fees van die ongenooides” (kykNET; 2009)

Deon Opperman: “Donkerland” (KykNET; 2013)

3.3 Gevolge van die ABO

“As geskiedenis soos hierdie voortaan nie meer in skoolhandboeke verskyn nie, veroordeel Suid-Afrika homself tot die herhaling van die foute van die verlede. Ons sal eenvoudig móét plek maak vir almal se geskiedenis. Dit is die enigste manier waarop toekomstige geslagte sal leer dat alle mense bloei as hulle gewond word; en dat elke kind wat onnodig sterf, jare van politieke ongenaakbaarheid in ons landspolitiek indra.” (P. Muller 1994: 17) (Eie kursivering.)

“Die tyd het nou aangebreek dat ’n span ABO-ingeligte historici koppe bymekaarsit en vir ons die onbetwisbare feite van die ABO uitlig, en die voor- en nadelige gevolge van die oorlog op alle Suid-Afrikaners uitstippel – ongetwyfeld ’n massiewe taak!” (Bock, O. 2019. Ondersoek ABO se gevolge op Suid-Afrikaners. Die Burger, 11 Julie 2019. https://www.netwerk24.com/Stemme/MyStem/ondersoek-abo-se-gevolge-op-suid-afrikaners-20190710)

“’An understanding of the Boer War,’ het die historikus C.W. de Kiewet in 1956 in ’n lesing opgemerk, ‘is the gateway to most of the issues of modern South Africa. More than any other single event the Boer War intensified, complicated and embittered the already ensnarled relationships of Boer and Briton, Bantu and Indian, white and non-white,’ het De Kiewiet in die taal van destyds bygevoeg.

Sy woorde is vandag steeds geldig.

Dié verwoestende oorlog het Suid-Afrika geografies verenig, maar dit het die mense van dié land verdeel.

Dit het wit mense verdeel – nie net Afrikaners teen Engelssprekendes nie, maar ook Afrikaners het teen Afrikaners gedraai. En wit mense het teen swart mense, wat net so erg en selfs erger in die oorlog gely het, verenig en hulle vir meer as 90 jaar tot derdeklas-burgers van die land verdoem.

Die moedeloosheid, hopeloosheid en bitterheid wat in die twee voormalige Boererepublieke geheers het, is vererger deur die ongebreidelde kapitalisme ná die oorlog wat geen simpatie getoon het vir dié wat verslaan is nie.

Die oorlog en die gevolge daarvan het, soos die historikus Albert Blake so goed in sy boeke oor Afrikaner-nasionalisme tydens die era van die Tweede Wêreldoorlog aantoon, gely tot ’n woede onder die geslag Afrikaners wat nie direk onder die oorlog gely het nie.

Hulle was kwaad vir wat hul ouers aangedoen is en dit het ’n aggressiewe nasionalisme in die hand gewerk wat tot die stelsel van apartheid gelei het. Mense praat deesdae van historiese trauma wat van een geslag tot ’n ander oorgedra word en gee die Anglo-Boereoorlog en sy gevolge daarom die skuld vir apartheid.” (G. van der Westhuizen 2019. Onthou, nasionalisme ná ABO lei tot apartheid. Geplaas 11 Okt. 2019. https://www.netwerk24.com/Stemme/Menings/onthou-nasionalisme-na-abo-ly-tot-apartheid-20191011)

“Die verontregting wat Afrikaners oor en tydens die Vryheidsoorlog ervaar het, was werklik. Die vernedering daarvan, en die verontmensliking, was ’n werklikheid. Maar die vraag bly: Wat is die aanvaarbare reaksie op so ’n verontregting? Is wraak geregverdig? Is wrokkigheid? Vir hoe lank? Watter vorm mag die wraak aanneem? En is daar ooit ’n einde aan, of mag ’n mens nou maar net vir tyd en ewigheid aan die onreg vasklou?” (Die skrywer Sophia Kapp in ‘n onderhoud in: https://www.litnet.co.za/my-karakters-klim-uit-hulle-stereotipes-en-word-menslik/)

Aanvullende bronne

Grobler, J. 2007. Uitdaging & Antwoord. ŉ Vars perspektief op die evolusie van die Afrikaners. (Hoofstuk 6, bl. 135.)

Kapp 1999. Die oorlog wat ŉ volk nie kon buig, bl. 10.

Liebenberg, H.C. 2007c. Saterdag 31 Mei 1902. Die Vrede van Vereeniging.

Muller, P. 1994. Kindergraffies by Irene smeek dat ons nie vergeet, bl. 17.

Pretorius, F. 2013. Die Anglo-Boereoorlog 1899-1902. (Hoofstuk 10, bl. 88-91.)

Scholtz, L. 1999. Waarom die Boere die Oorlog verloor het.

Steyn, J.C. 1999e. Afrikaans uit stryd. Waardevolle nalatenskap van ABO, bl. 12.

Steyn, J.C. 2014a. ‘Ons gaan ’n taal maak’. Afrikaans sedert die Patriot-jare. (Hoofstukke 2-4.)

Thompson, D. 1999b. Op soek na ’n skulderkentenis, bl. 13.

Van Bart 2012g. Sodat ons nie ooit sal vergeet, bl. 10.

Van Schalkwyk, M. 1999. Pas op vir konsentrasiekampe van die gees, bl. 4.

Bock, O. 2019. Ondersoek ABO se gevolge op Suid-Afrikaners. Die Burger, 11 Julie 2019. https://www.netwerk24.com/Stemme/MyStem/ondersoek-abo-se-gevolge-op-suid-afrikaners-20190710

Van der Westhuizen, G. 2019. Onthou, nasionalisme ná ABO lei tot apartheid. Geplaas 11 Okt. 2019. https://www.netwerk24.com/Stemme/Menings/onthou-nasionalisme-na-abo-ly-tot-apartheid-20191011

3.4 Afrikaans na Argentinië

“Die Afrikaans wat hulle praat, is wat hulle in 1902 gepraat het. Dit herinner partykeer aan Hollands. Hul Bybels was nog in “Hoog-Hollands”. Daar is maar min mense wat nog Afrikaans kan praat. Meestal die ouer garde. Hulle houding is dat hul nog trots is op hulle Afrikaans, maar besef dit kan nie vir altyd voortbestaan nie en in hulle land is die voertaal Spaans. Nie een van die kleinkinders verstaan of praat Afrikaans nie.”

“Afrikaans praat sal sekerlik uitsterf, maar ek twyfel sterk of hul “verbintenis” met Suid-Afrika ooit tot ‘n einde sal kom. Dit is nog baie lewendig.”

“Dit is onduidelik hoeveel mense daar in Patagonië woon wat nog Afrikaans praat. Na raming is daar tussen tien en dertig Afrikaanssprekendes wat nog lewe. Niemand van hierdie mense het skoolonderrig in Afrikaans ontvang nie en kon dus nie op Afrikaanse e-pos-navrae reageer nie.”

AANHALINGS UIT: Dickason, C. & N. Meyer 2015. Boer-tyne: ‘n Familiefotoalbum uit Argentinië. Geplaas 6 Okt. 2015. https://www.litnet.co.za/boer-tyne-n-familiefotoalbum-uit-argentinie/

“Die voorouers van die huidige Patagoniese boere het hulle tussen 1902 en 1906 daar gevestig. Die Afrikaanse gemeenskap daar is vandag taamlik groot, alhoewel daar min lede van die gemeenskap oor is wat nog Afrikaans kan praat. Sedert die tweede helfte van die vorige eeu het ouers hulle kinders in Spaans grootgemaak, die kinders het Spaanse skole toe gegaan, en so meer. Die gevolg is dat dit nou net die oudste lede van die gemeenskap is (meestal oor 70 jaar oud) wat nog Afrikaans praat. Dit is moeilik om ’n akkurate skatting te maak, maar ek dink dat daar waarskynlik 20–40 sprekers van Afrikaans oor is. Die kinders van hierdie sprekers (30–50 oud) het baie ’n basiese begripskennis van Afrikaans, maar kan nie meer die taal praat nie. En die volgende geslag het min kennis van Afrikaans buiten ’n paar woorde vir kos (soos melktert, koeksister, bobotie) en kultuurbegrippe (Boer, volkspele, ens).

Alhoewel die taal dus nie meer vir lank sal oorleef in die gemeenskap nie, is daar nog ’n sterk identifikasie met die oorsprong van die gemeenskap, Suid-Afrika en Afrikaans. Die gemeenskap het pas ’n museum (en gemeenskapsentrum) geopen wat items en dokumente oor die geskiedenis van die gemeenskap bewaar. Hulle het ook ’n aktiewe gemeenskapsorganisasie wat gereeld byeenkomste organiseer. Hulle hou ook jaarliks wat hulle “sports” noem – ’n byeenkoms wat ’n paar dae duur iewers in die veld met boeresport doen, dans, braaivleis, ens.” (Aangehaal in: Meyer, N. & A. Coetzee 2018. Taal en migrasie: ’n onderhoud met Andries Coetzee. Geplaas 7 Aug. 2018. https://www.litnet.co.za/taal-en-migrasie-n-onderhoud-met-andries-coetzee/)

“… most immigrant communities lose their immigrant language after 40–50 years – the Patagonian Afrikaans speakers continue to use Afrikaans after 120 years, which is exceptional, linguistically. (Usually, in immigrant communities, the immigrant language survives for 40–50 years, but not typically for 120 years – since the community lived practically isolated in the Patagonian desert until the middle of the 20th century, they were able to maintain their language for an unexpectedly long period of time.)

…Patagonian Afrikaans offers a window into how Afrikaans was spoken prior to standardisation and officialisation in 1925. These speakers didn’t participate in the standardisation process that took place after 1925 – thus, their Afrikaans offers a special window into how Afrikaans might have been spoken prior to the loss of variation through standardisation.

… this is the only bilingual community in the world that we know of where Afrikaans and Spanish have persisted for multiple generations (in terms of both culture and language).” (Meyer, N.; A. Coetzee & N. Henriksen 2019. Revisiting the end of the world: an interview on language identity and displacement. Geplaas 17 April 2019. https://www.litnet.co.za/revisiting-the-end-of-the-world-an-interview-on-language-identity-and-displacement/)

Bron: http://umich.edu/~aacollab/index.html

Bron: https://www.netwerk24.com/Stemme/Aktueel/die-afrikaners-van-argentinie-20190419

“Argentinian Boers.

In the first decade of the twentieth century, after the devastation wreaked by the Anglo Boer war and the concentrations camps, about 650 Boers, unwilling to accept British rule,emigrated to the Patagonian desert in southern Argentina.

The first generations in Patagonia eked out an isolated living in the harsh environment, but in the 1950s they increased contact with nearby communities in Sarmiento and Comodoro Rivadavia and started intermarrying creating a unique bilingual community made up of the Afrikaans and Spanish-speaking descendants of the original settlers.

Today, older members of the community still speak Afrikaans, although their dominant language is Spanish. As the younger generations, who only speak Spanish, become fully integrated into Argentine society, the bilingual community is quickly disappearing. To many of them Patagonian Afrikaans is a relic of the past, but against the odds a renaissance has begun.

The Patagonian Afrikaans dialect, spoken nowhere else, preserves elements of Afrikaans from before 1925, when the South African government recognized it as an official language. It thus provides a unique window onto the history of Afrikaans from a period before its dialectal varieties were reduced through standardization.

Since the community had been living outside of South Africa for over a century, the disappearance of its forefathers’ heritage seemed inevitable. By the late 1980s observers characterized the community as virtually “extinct”. Yet over the last two decades there has been a resurgence of interest in promoting the Boers’ unique cultural identity. This has included acquiring space to house a cultural centre and museum. Once-dead traditions, such as an annual games festival (Boeresport), have also been revived.

SOME SURNAMES OF THE BOERS IN PATAGONIA

Van der Merwe, Viviers, Kruger, Van Wyk, Visser, Naudé, Van der Walt, Blackie, Botha, Van der Linde, De Bruyn, Joubert, Vorster, Snyman, Du Plessis, Pienaar, Dickenson, Myburgh, Van Heerden, Grobelaar, Edwards, Van Zyl, Venter, Coetzee, Schlebusch, Trichardt, Eloff, Norval, Dekker, Grombeeck, Lubbe, Pelser, Malan, Swanepoel, Spies, Van Vuuren.

Source: Alberton Record.”

(https://www.facebook.com/LettersFromThePersecutedMinorityofWhiteSouthAfrica/posts/2464601340332108)

Aanvullende bronne

Britz, E. (Elretha) 2015. Boere in Argentinië op silwerdoek.

Britz, E. 2017a. ’n Gebore Argentyn, maar melktert steeds ’n lekkerte.

Henning, P.H. 1940. ŉ Boer in Argentinië.

Lombard, E. 2012. Por favor, is jy familie?

Martinaglia 2012. Só is Boere na Argentinië, bl. 2.

Meiring, L. 2013. “Vertel my van Suid-Afrika, Afrikaans.”

Nienaber, P.J. 1936a. Afrikaans in Argentinië, bl. 41, 49.

Nienaber, P.J. 1936b. Afrikaans in Argentinië, bl. 37, 43.

Steyn, J.C. 2014a. ‘Ons gaan ŉ taal maak’: Afrikaans sedert die Patriot-jare, bl. 273-274.

Van Huyssteen 1932. ŉ Besoek aan die Boere in Argentinië.

Van Nierop 2016b. Nuut op DVD: Ver in die wêreld, oor die see.

Visser, W. 2003. Afrikaners en die diaspora-verskynsel.

Volschenk 2015. Tango, ys en Afrikaners, bl. 4-5.

Wessels, L. 2013. Koester die Argentynse Afrikaners, bl. 9.

Sonneveldt 1915 De Boeren-Kolonie in Patagonië.

Chatwind 1977. In Patagonia.

Boonzaaier, D. 2019. Die Afrikaners van Argentinië. Rapport Weekliks, 21 April 2019, bl. 4. https://www.netwerk24.com/Stemme/Aktueel/die-afrikaners-van-argentinie-20190419

Dickason, C. & N. Meyer 2015. Boer-tyne: ‘n Familiefotoalbum uit Argentinië. Geplaas 6 Okt. 2015. https://www.litnet.co.za/boer-tyne-n-familiefotoalbum-uit-argentinie/

Meyer, N. & A. Coetzee 2018. Taal en migrasie: ’n onderhoud met Andries Coetzee. Geplaas 7 Aug. 2018. https://www.litnet.co.za/taal-en-migrasie-n-onderhoud-met-andries-coetzee/

Roberts, M. 2020. ‘Dis ons land die, maar Afrika is my regte land.’ By, Die Burger, 18 Junie 2020. https://www.netwerk24.com/Stemme/Menings/dis-ons-land-die-maar-afrika-is-my-regte-land-20200717 (Oor dokumentêre rolprent “Boere op die aardsdrempel”, asook samewerking met ’n projek deur navorsers van die Universiteit van Michigan, VSA)

Coetzee, A. 2019. Cultural revival for Boers in Argentina who left SA more than a century ago. Geplaas 25 Jan. 2019. https://albertonrecord.co.za/198904/cultural-revival-boers-argentina-left-sa-century-ago/

Flanagan, J. 2019. Boers of Patagonia keep Afrikaans alive. The Sunday Times, 12 Jan. 2019. https://www.thetimes.co.uk/article/boers-of-patagonia-keep-afrikaans-alive-73

Meyer, N.; A. Coetzee & N. Henriksen 2019. Revisiting the end of the world: an interview on language identity and displacement. Geplaas 17 April 2019. https://www.litnet.co.za/revisiting-the-end-of-the-world-an-interview-on-language-identity-and-displacement/

Szpiech, R.; A.W. Coetzee, L. Garcia-Amago, N. Henriksen, P.L. Alberto 2019. Language and identity: lessons from a unique Afrikaans community in Patagonia. Geplaas 9 Jan. 2019. https://theconversation.com/language-and-identity-lessons-from-a-unique-afrikaans-community-in-patagonia-107907

Internetskakels

“Afrikaners in Argentina” – http://ancestry24.com/afrikaners-in-argentinaa/

“Die boere in vandag se Argentinië” – http://www.roepstem.net/argentina.html

BBC News 2019. “Patagonia’s last Boers keeping Afrikaans alive.” 11 Febr. 2019. https://www.bbc.co.uk/programmes/p070l6wg

“The Argentinian Boers – The oldest Boer diaspora” – http://iluvsa.blogspot.be/2009/08/argentinian-boers-oldest-boer-diaspora.html (2009)

Wikipedia 2013 (213). Afrikaner.

Wikipedia 2013 (214). Comodoro Rivadavia.

Radiogesprek oor “Afrikaans in Patagonia” – www.capetalk.co.za/podcasts/144/the-john-maytham-show/190258/afrikaans-in-patagonia (April 2019)

Navorsingsprojek: “From Africa to Patagonia: voices of displacement”

Webblad: http://umich.edu/~aacollab/index.html
https://www.youtube.com/channel/UCNScbqzgjhc-eU7QpgTAd9g (Maandelikse terugvoer oor die navorsingsprojek)

3.5 Afrikaans na Amerika

Aanvullende bronne

Meijer 2000. Generaal Ben Viljoen, 1868-1917.

Sonja Loots. Sirkusboere. (2011; Kaapstad: Tafelberg – gebaseer op verhaal van genl. Ben Viljoen.)

Meiring, J. 2020/. Die dood kom uiteindelik vir almal in Nieu-Mexiko. Geplaas 2 Jul 2020. https://www.litnet.co.za/die-dood-kom-uiteindelik-vir-almal-in-nieu-mexiko/

Van der Merwe, C 2019. Kansvatter. Die rustelose lewe van Ben Viljoen. Pretoria: Protea.[9] (Vgl https://www.litnet.co.za/kansvatter-die-rustelose-lewe-van-ben-viljoen-deur-carel-van-der-merwe-n-lesersindruk/ vir ŉ lesersindruk van die boek.)

Internetskakel

Wikipedia 2013 (215). Ben Viljoen.

3.6 Besinning

Samevatting
Tydlyn 19de eeu

[1] Vgl. ook Brock 2017 oor die Herero’s se strewe om die grond wat hulle tydens die veldtogte teen die Duitsers in die tydperk 1904-1906 afgestaan het, terug te kry. Hulle wil ook vir die destydse volksmoord finansieel vergoed word. Vgl. Pool 2016 asook Bridgman 1981 oor die veldtog teen die Herero’s en die gevolge daarvan. Vgl. noot 5 in hoofstuk vir meer inligting hieroor.

[2] L. Scholtz 2014t: 9 kritiseer hierdie boek oor sy gebrek aan objektiwiteit.

[3] Prof. Thys Human van die NWU (Potchefstroomkampus) word bedank vir sy hulp hiermee.

[4] Hierdie boek doen veral verslag oor die sielkundige trauma van die oorlog. Die stories van meer as 300 voormalige soldate (dienspligtiges) word oorgedra.

[5] “Hobhouse se nalatenskap is ’n tydlose voorbeeld van iemand wat by die moed van haar oortuiging gestaan het. Iemand wat nie saam met die trop gedraf het nie, ten koste van haarself. Sy het die haas ondenkbare en onmoontlike aangepak en duisende mense se lewe gered, met skynbaar onuitputlike energie, kreatiwiteit en deursettingsvermoë.” (E. Brits 2019 in https://www.vryeweekblad.com/menings-en-debat/2019-06-27-emily-hobhouse-js-relevant-in-2019/)

[6] Verhaal oor die Reitz-familie, waarvan Deneys Reitz tydens die ABO ŉ vername rolspeler was. Vergelyk ook Reitz self se boeke oor die Kommandolewe tydens die ABO – Reitz 1990, 2013.

[7] ŉ Komiese toneelstukkie van slegs agt bladsye. In “Die Nieuwsblad voor Nederland” van 4 Des. 1899 word gesê dat die toneelstuk beslis baie suksesvol sal wees, “want van de Engelschen wordt er weinig goeds in verteld en het slot van de voordracht, als de Boer den Brit met een geweer op de vlucht jaagt, sal zeker een orkaan van toejuichingen doen opgaan”.

[8] Die inligting hieroor is verkry by Leon van Nierop, asook by Trevor Moses van die Nasionale Film-, Video- en Klankargief in Pretoria. Webwerf www.national.archives.gov.za. Vgl. ook M.P. Botha 2012 vir ŉ verdere oorsig oor rolprente uit hierdie tydperk.

[9] “Ben Viljoen (1868–1917) was ’n prominente jonger generaal in die Anglo-Boereoorlog, maar ná die oorlog is hy nie opgeneem in die nuwe politieke elite van die Afrikaners nie. Nadat hy die eed van getrouheid op St. Helena onderteken het, het hy noot weer permanent na Suid-Afrika teruggekeer nie.

Carel van der Merwe het besluit om Viljoen se spore te volg na Brittanje, Nederland, Mexiko en Amerika en te gaan uitvind hoe dit gebeur het dat dié Boereoorloggeneraal burgerskap van vier verskillende lande gehad het, die ster was van ’n Boereoorlogskouspel, aan ’n Mexikaanse revolusie deelgeneem het, as vredeskommissaris tussen die Yaqui-Indiane opgetree het en voor sy dood op die punt was om ’n film in Hollywood te vervaardig.

’n Prentjie van ’n komplekse persoonlikheid kom na vore wat herinner aan ’n deel van die huidige generasie Afrikaners – minder godvresend, gemaklik in verskillende kulture, en bereid om te emigreer wanneer hulle dink dit tot hul voordeel is.” (Bron onbekend – Facebook-inskrywing 22 Junie 2019)