Inleiding

“Om uitdagings te kry op die uitdagings van vandag moet ons ons geskiedenis verstaan en uit die lesse van die verlede leer.” (M. van Schalkwyk 1999: 4)

“Na my mening is gebalanseerde geskiedskrywing onmoontlik. Geskiedkundige dade is nie emosioneel gebalanseerd nie en die vertelling daarvan kan dus ook nie wees nie… Geskiedenis is slordig en die geskiedkundige kan nie aandring om rein te bly nie.” (Cleophas 2012: 2)

“… net soos wat geen genoegsame geskiedenis van ons land ooit net in Afrikaans en deur Afrikaners vertel kan word nie, kan dit ook nie sonder Afrikaans en die erkenning van Afrikaanse mense se rol gedoen word nie.” (W. Pelser 2014d: 6)

“Zuma het gesê kinders in die land moet nie net weet wie die helde en heldinne van ons verlede is nie, maar ook begrip hê vir die pad wat hierdie leiers moes stap vir hulle (die kinders) se vryheid vandag. ‘Ons moet ons kinders, wit en swart, opvoed oor ons verlede. Hulle moet die wreedheid van kolonialisme, apartheid en rassisme verstaan. Want … , as hulle dit nie verstaan nie, kan ons nie vorentoe beweeg nie. Kinders moet weet dat hul vryheid deur bloed, sweet en trane gekom het. Hulle sal hul land meer waardeer.’” (Aangehaal in C-A. Nel 2014v)

“Geskiedenis is ŉ storie; dit hang af wie die storie vertel.” (M. Kok 2015e: 8)

“Die groot sondaar by geskiedskrywing is ideologie. Die ideoloog verabsoluteer ‘sy’ geskiedenis en in die proses misken hy/sy feitelikheid.” (M. Kok 2015e: 8)

“History is not a simple cowboy story about bad guys vs good guys.” (F.W. de Klerk 2016)

“ŉ Eensydige geskiedenis lei tot ŉ gepolariseerde samelewing.” (Den Boer 2016: 24)

“History should not be selective … ‘The country is wounded and the way we deal with history is not conducive to healing those wounds. As a matter of fact, it’s exacerbating those wounds …’ People needed to be honest and have a discussion, where opposing views could be acknowledged to end the ‘single narrative’ of history.” (Ngoepe 2016d)

“Die Afrikaanse gemeenskap is ŉ groot bron van vertelde en onvertelde geskiedenisse.” (J. Gouws 2017: 80)

“A man with the name of Jan van Riebeeck arrived in the Cape on 6 April 1652… What followed were numerous struggles and wars and deaths and the seizure of land and the deprivation of the indigenous peoples’ political and economic power. … The arrival of Van Riebeeck disrupted South Africa’s social cohesion, repressed people and caused wars.”(Pres. Jacob Zuma in Januarie 2015 – http://www.news24.com/SouthAfrica/News/from-jan-van-riebeeck-to-julius-malema-here-are-13-of-zumas-most-contradictory-statements-20170411

“Julle Suid-Afrikaners konfronteer jul verlede…” (https://www.netwerk24.com/Stemme/Menings/konfronteer-ons-die-verlede-20180518

“Die hede is die produk van die verlede. As jy dus die hede wil deurgrond, moet jy die proses verstaan waardeur die verlede die hede gevorm het.” (L. Scholtz 2018 – https://www.netwerk24.com/Stemme/Menings/geskiedenis-mag-nie-gekaap-word-20180606

“Geskiedenis is ŉ ontwikkelende wetenskap. Dit kom saam met die mens, van die prehistoriese mens tot die Middeleeuse mens tot die tegnologiese mens tot die ruimte-eeuse mens. Wat is die doel van die lewe as ŉ mens nie weet van waar jy kom of waarheen jy gaan nie? Geskiedenis gee jou bestaansreg. Jy bestaan nie maar net nie. Jy is nie net daar nie.” (Robert Radikaal, Ladysmith – Beeld, 6 Junie 2018, bl. 9)

“Geskiedenis is bloot ŉ poging om die verlede te probeer uitbeeld.” (Grobler, J. 2018. Eendag was daar … Rapport Weekliks, 9 Junie 2018, bl. 8-9.)

“In Suid-Afrika het maghebbers in die apartheidsera telkens die geskiedenis van hulle stryd om reg en geregtigheid benut om die vestiging van wit baasskap te regverdig.” (Grobler, J. 2018. Eendag was daar … Rapport Weekliks, 9 Junie 2018, bl. 8-9.)

“Bruin en swart mense se betrokkenheid by die Groot Trek word ook langsamerhand erken. En dis waaroor dit gaan, erkenning vir die skeefgtrekte geskiedenis, maar ook geleenthede om voort te gaan met die skryf van die eie geskiedenis.” (Titus, D. 2018. Deur ons mense se oë. Beeld, 5 Julie 2018, bl. 21.)

“Om te besef dat my manier van kyk na die wereld maar een manier van kyk is, een verstaanshorison, een perspektief tussen baie ander en dat al die perspektiewe van belang is, kan my bydrae net verbeter.” (Wepener, C. 2018. Wit manier van doen net een van vele. By, Beeld, 4 Aug. 2018, bl. 18.)

“… die vermoë om verskillende idees, geskiedenis en opinies te evalueer is die hart van wat dit beteken om jou eie mens te wees.” (A. Louw 2019. Sonder skaamte ‘n stem gevind. By, Beeld, 12 Jan. 2019, bl. 21.)

“Terugkyk op ’n geskiedenis is dikwels ’n geval van selektiewe voorstelling en wanvoorstelling … Só word dít wat vir een groep mense byna heilig is, onbeduidend vir ’n ander. Miskien juis omdat korrekte feite jou aan skandvlekke in jou mense se geskiedenis herinner.

Daarom moet alle volkere juis dít onthou: In elkeen se geskiedenis is daar skoonheid en eerbaarheid wat steeds kan inspireer, maar ook oneerbaarheid wat nie vergeet of verswyg mag word nie. Doen ons dit nie, is versoening ’n hersenskim.” (W. Jordaan 2019. Steeds onthuts oor dié applous, warmbroeiery. Beeld, 13 Maart 2019, bl. 14.)

“As die historikus hom in sy soeke na die waarheid laat lei deur die passie van die hede, vorm dit ’n filter wat die verlede skeeftrek. Jy sien die verlede deur die bril van die hede, pleks daarvan dat jy die verlede vir homself laat spreek. Dis natuurlik nie die volledige verhaal nie, want die geskiedenis, soos die Nederlandse historikus Pieter Geyl gesê het, is ’n ‘diskussie sonder einde’. Verskillende vertolkings is – binne redelike perke – moontlik op grond van dieselfde feite.

Dit lei ons na die volgende punt. In ’n diep verdeelde land soos Suid-Afrika gaan jy onmoontlik één historiese kanon kry; jy kry selfs verskillende waarhede. Dis soos Tafelberg, wat heeltemal anders lyk afhangende van waar jy staan as jy na hom kyk. Van Blouberg lyk dit na ’n ander berg as die een wat jy vanuit Tygerberg sien.

Gemeenskappe stel eerder belang in die geskiedenis van hul eie gemeenskap en hul eie voorvaders as in dié van ander.” (Scholtz, L. 2019. Laat die emosies eerder agterweë. Die Burger, 27 Junie 2019, bl. 14. https://www.netwerk24.com/Stemme/Menings/laat-die-emosies-eerder-agterwee-20190626) (Eie kursiverings)

“Nietemin wonder ek of daar ná die Anglo-Boereoorlog genoeg tyd was vir diegene wat daardeur geraak is om te gesels en met mekaar versoen te word? Of het hulle vredesonthalwe te vinnig aanbeweeg?

Ek sê nou nie dit is die plek waar al die pyn en lyding van die Afrikaner begin het nie, maar dit is wel ’n gebeurtenis wat groot gevolge vir die toekoms gehad het – net soos die Tweede Wêreldoorlog vir Duitsland en apartheid vir Suid-Afrika. Ek en my vriende was nie daar om dit te ervaar nie, maar die gevolge is op baie plekke vandag nog sigbaar.

Wat ek wel weet, is dat gesprekke oor witheid en wit skuld meer gereeld tussen wit mense moet plaasvind. Sonder om mense weg te stoot en hulle in hoekies te druk, is dit noodsaaklik om te besef dat mense van kleur nie enigiets aan wit skuld kan doen nie. Behalwe om te luister en te probeer verstaan. Daar is wel wit mense wat aktiewe burgers is en hierdie soort gesprekke voer. Kudos vir diegene wat hiermee besig is.” (Kannemeyer, M. 2019. Afrikaner, dis nie die tyd om stil te bly nie. Geplaas 26 April 2019. https://www.vryeweekblad.com/menings-en-debat/2019-04-26-afrikaner-dis-nie-die-tyd-om-stil-te-bly-nie/)

“Al wat vir my onverstaanbaar is, is dat die ou mensdom nie leer uit die verlede nie. Volke verrinneweer mekaar steeds. Daaraan is ons as Boerevolk ook skuldig, want apartheid was vir ander ’n hel soos wat die ABO vir ons was.” (Kemp, R. 2019. Mensdom leer net nie uit verlede. Die Burger, 29 Junie 2019, bl. 10. https://www.netwerk24.com/Stemme/MyStem/mensdom-leer-net-nie-uit-die-verlede-20190628

“Aan wie behoort die geskiedenis? Wie kan aanspraak maak daarop? En hoe ánders lyk dieselfde gebeure skielik as ’n ander perspektief op die storie skyn? Wie is die wenners, wie is die verloorders en wie word bloot weggelaat?” (In J. van Eeden 2019. ’n Aangrypende roman met twee verhaallyne in gelid. Beeld, 16 Julie 2019, bl. 9)

“Ons moet almal lank en diep en nuut nadink oor waar ons in hierdie land inpas, hoe ons moet optree, en wat en hoe ons kan bydra sodat ons werklik as mede-Afrikane wat hier hóórt aanvaar en behandel kan word. Ons moet ons inderdaad ’n nuwe plek en rol in die samelewing verbeel.

Ons nasie is in die proses om te herkalibreer.” (Du Preez, M. 2019. O wye en droewe land. Geplaas 12 Julie 2019. https://www.vryeweekblad.com/menings-en-debat/2019-07-11-o-wye-en-droewe-land/)

“Dit is baie duidelik uit die huidige nasionale diskoers dat wit sakelui – veral wit en Afrikaans en van Stellenbosch – net te veel bagasie dra in hierdie ongelooflike spanningsvolle tydvak waarin ons is.”

(Van der Westhuizen, G. 2019. Sakeleiers moet SA help red. Beeld, 1 Aug. 2019. https://www.netwerk24.com/Stemme/Aktueel/sakeleiers-moet-sa-help-red-20190730)

“Therefore, our solace lies in the knowing and accepting that both the stories are true. That both stories are familiar and strange at the same time, a realisation that makes it possible for the ears to hear a story that is strange.

We need to embrace the strangeness of the Other’s stories, and not shy away. We need to sustain ourselves in relation to the strangeness of others. The point is not to become the other, or for them to become us. The goal is that each of us become ourselves, and embrace the other in the comfort of the strangeness, without being strangers. And to then find a way forward.

This listening to and understanding of the stories of the Other holds the possibility to believe in the collective story that the boundaries of South Africa tells: that we are indeed one sovereign, democratic state, based on human dignity, the achievement of equality and the advancement of human rights and freedoms.” (Du Plessis, E. 2019. The Constitution requires us to hold both our contradictory stories about land. Geplaas 1 Aug. 2019. https://www.news24.com/Columnists/GuestColumn/the-constitution-requires-us-to-hold-both-our-contradictory-stories-about-land-20190801)

“Maar wat is ons taak? Die geskiedenis stel geen geslag vry om maar net op die rug van vorige geslagte se antwoorde op die eise van hul tyd te ry nie. …

Ons verlang nie na die verlede onder die NP nie, maar ons sien ook nie uit na die toekoms onder die ANC nie. Ons wil net ’n normale lewe lei. Ons staan nie vir uitgediende ideologieë nie. Ons werk vir ’n normale toekoms in ’n normale werkende land waar ons en ons gesinne veilig kan leef en bly, en waar almal ’n normale werk kan hê waar ons gelyk behandel word. ’n Normale werk is net moontlik in ’n normale samelewing.” (Buys, F. 2019. Uitkoms vir ons ’droewe’ land. By, Beeld, 10 Aug. 2019, bl. 4-5. https://www.netwerk24com/Stemme/Aktueel/uitkoms-vir-ons-droewe-land-20190809)

“Hierdie land is die basterkind van ’n eens wrede, nou verwese koloniale vader.

Tot al die kinders van hierdie land nie daarin slaag om ons gegewe verwantskappe met mekaar skeppend uit te leef nie, sal ons nie empatie met mekaar of met ons vader kan ontwikkel nie.” (Rossouw, J. 2019. So kan ons mekaar se pyn versag. Rapport Weekliks. 17 Nov. 2019, bl. 7. https://www.netwerk24.com/Stemme/Menings/johann-rossouw-so-kan-ons-sa-se-pyn-versag-20191117) aát sê.

“For me, when I think about practical steps to ensure a future for our children, I think as a country we need to first acknowledge where we are. Secondly, we also need to take a moment to realise that there are so many strides and efforts and things that we need to achieve as a nation.

“But, for me, what is important… is the reality that South Africa needs healing.

“So, we talked about truth and reconciliation, and that it needs to happen for all, but reconciliation will never happen without the truth.”

She said there should be a recognition that society is wounded, and that it comes from a past that “denied the humanity of others and, therefore, we cannot move forward with our woundedness”.

“We need to take a moment to heal, and part of the healing, for me, requires a courageous conversation in South Africa.”

Nathane said such conversations should have been had in 1994.

Nathane said whenever she interacts with people in the community, she realises that “we are a nation that has not dealt with its past”.

“Until we have confronted our own wounds, until we have talked courageously… about our wounds and confront our pain, that’s the only time we will move to the next level.

“The pain of healing and reconciling, and the idea of a rainbow nation that is so divided to its core, has to be addressed.” (Dr Tlale Nathane in https://www.news24.com/news24/SouthAfrica/News/sa-as-a-nation-has-not-dealt-with-its-past-wits-lecturer-20200709?isapp=true)

“Maar is ons bereid om vandag onbebange na ons verlede te kyk en eienaarskap daarvan te aanvaar? Is ons bereid om te erken hoeveel leed ons ander aangedoen het – selfs deur net elke vyf jaar ’n kruisie te trek? Is ons bereid om jammer te sê vir ander se pyn? En is ons bereid om ons land se wyer geskiedenis te leer ken, na ander se verhale te luister, en om te probeer verstaan?” (Koorts, L. 2020. Aandadig aan verlede, selfs in jouy onkunde. Beeld, 15 Aug. 2020, bl. 10. https://www.netwerk24.com/Stemme/Menings/aandadig-aan-verlede-selfs-in-jou-onkunde-20200814

Aanvullende bronne

Boonstra 2016. Kyk na geskiedenis van Afrikaans.

Bosman, J. 2015. Dis makliker om te breek as om te bou. Afrikaanse erfenis op altaar gebraai.

Carstens, W.A.M. 2015b. Waar is die bruin mense se stem?, bl. ??

Carstens, W.A.M. 2016. Afrikaans op kampusse 9.

Den Boer 2016. Mynhardt en Bossie is albei verkeerd …, bl. 24.

Du Preez, M. 2015e. As die aap van onreg bly sit.

Du Preez, M. 2015h. Hiér gewortel, in Afrika, bl. 11.

Du Preez, M. 2016c. Taal baat nie by woede.

Essop 2016b. ANC-LP: ‘Van Riebeeck steel als 2 000 j. terug’, bl. 2.

Fourie, R. 2016. Herdenking van slagting skep onmin, bl. 6.

Horn 2012. Die kwetsende verhaal moet plek maak vir die helende, bl. 2.

Joubert, J. 1999. Hier’s ons nuwe amptelike geskiedenis!, bl. 1.

Kapp 2007b. Nóg geregtigheid, nóg versoening, bl. 12.

Kok, K. 2017. Verhale van hoop nou nodig, bl. 18.

Kok, M. 2015e. Geskiedenis is ŉ storie, bl. 6.

Lamprecht, M. 2016b. SA se geskiedenis ‘nie eenvoudige cowboy-verhaal’.

Lamprecht, M. 2016c. Geen konsensus oor land se verlede, bl. 5.

Langner 2015c. ‘Konfronteer duiwels en soek jou engele’, bl. 13.

Le Cordeur, M.L.A. 2015b. Die ghoemas se ghoema probleem, bl. 21.

Mailovich, C. 2016d. Sluit vryheidstryd by leerplan in, vra Mbeki-stigting.

Messina 2016. Stryd nie nét oor taal, bl. 23.

Nel, C-A. 2014l. Maak geskiedenis ŉ verpligte vak, sê Sadou, bl. 8.

Pretorius, F. (red.) 2012. Geskiedenis van Suid-Afrika: van voortye tot vandag.

Redakteur Volksblad 2015d. Volksblad sê: Om te kan leer uit die verlede.

Scholtz, L. 2015f. Pres. Jacob Zuma praat bog en hy wéét dit.

Smith, C. 2016d. ‘Geskiedenis nooit klaar geskryf’.

Solidariteit 2016. ‘Kriminalisering van Afrikaner-geskiedenis gevaarlik’, bl. 2.

Van der Merwe, B. 2012. Waar is die swart medewerkers dan?, bl. 2.

Van der Merwe, C. 2010. Geskiedenis van SA boeiend belig, maar tot Engels beperk, bl. 9.

Van der Merwe, M. 1994. Blanke geskiedenis oorbeklemtoon, sê kenners, bl. 5.

Van der Walt, S. 2012. Niemand kan die geskiedenis net vir homself eis, bl. 3.

Van der Walt, W. 2012. Verander geskiedenis deur humaniteit, bl. 8.

Van Rensburg, M.C.J. 2014c. Diepspoor, bl. 114-115.

Van Zyl, J. 2016. Wat sou ander moondheid doen?

Ngoepe 2016d. SA history being used as a weapon – AfriForum.

Chabalala, J. 2020. SA as a nation ‘has not dealt with its past’ – Wits lecturer. Geplaas 9 Julie 2020. https://www.news24.com/news24/SouthAfrica/News/sa-as-a-nation-has-not-dealt-with-its-past-wits-lecturer-20200709?isapp=true

Robinson, N. 2018. The way history is taught in South Africa is ahistorical – and that’s a problem. Geplaas 8 Junie 2018. https://theconversation.com/the-way-history-is-taught-in-south-africa-is-ahistorical-and-thats-a-problem-97869

Botha, N. 2018. Hoe Suid-Afrikaners met verlede kan omgaan. Beeld, 17 Julie 2018, bl. 7. https://www.netwerk24.com/Stemme/Menings/hoe-om-die-verlede-in-sa-te-onthou-20180713

Cupido, S. 2018. Is Afrikaanse taal dan net vir sekere mense? Die Burger, 7 April 2018. https://www.netwerk24.com/Stemme/MyStem/is-afrikaanse-taal-dan-net-vir-sekere-mense-20180406

De Vries, I. 2019. Afrikaans: Waarheid en versoening onder een DAK, Geplaas 3 April 2019. https://www.litnet.co.za/afrikaans-waarheid-en-versoening-onder-een-dak/

Du Toit, J.J. 2020. Geregtigheid en versoening in SA – brug van die oue na die nuwe. Geplaas 27 Julie 2020. https://www.netwerk24.com/Stemme/Aktueel/geregtigheid-en-versoening-in-sa-brug-van-die-oue-na-die-nuwe-20200724

Esterhuyse, W. 2020. Geen beter tyd as nou om dinge reg te stel. Die Burger, 31 Maart 2020. https://www.netwerk24.com/Stemme/MyStem/geen-beter-tyd-as-nou-om-dinge-regte-stel-20200330

Fick, R. 2019. Afrikaans se nuwe pad. By, Beeld, 6 April 2019. https://www.netwerk24.com/Stemme/Menings/afrikaans-se-nuwe-pad-20190403

Fick, R. 2019. Op rekord met dr Danny Titus – SA: Soppot of slaaibak? Beeld, 3 Mei 2019, bl. 11. https://www.netwerk24.com/Stemme/Profiele/sa-soppot-of-slaaibak-20190502

Fourie, J. 2020. Digitale geskiedenis kan help om huidige probleme op te los. Geplaas 25 April 2020. https://www.netwerk24.com/Stemme/Aktueel/digitale-geskiedenis-kan-help-om-huidige-probleme-op-te-los-20200424 [1]

Grobler, J. 2018. Eendag was daar … Rapport Weekliks, 9 Junie 2018, bl. 8-9. (Die debat oor geskiedenis as verpligte vak op skool in SA.)

Harris, S. 2019. Suid-Afrika het ’n hartoorplanting nodig. Geplaas 9 Julie 2019. https://www.netwerk24.com/Stemme/Die-Student/20-jaar-kan-wonderwerke-in-sa-verrig-20190709

Jacobs, D. 2019. Suid-Afrikaners moet mekaar weer vind. Beeld, 31 Mei 2019, bl. 16.

Jeremy vannie Elsies 2018. Hoeveel ons is daar in jou pond? Die Burger, 11 Julie 2018. https://www.netwerk24.com/Stemme/MyStem/hoeveel-ons-is-daar-in-jou-pond-20180710

Jordaan, W. 2018. Ons rasmoeras vra ‘n herbesoek aan die verlede. Beeld, 12 Julie 2018. https://www.netwerk24.com/Stemme/Sielsgoed/ons-rasmoeras-vra-n-herbesoek-van-ons-verledes-20180710

Joubert, J-J. 2019. ‘n ‘Ruimer huis vir Afrikaans’. Rapport, 30 Maart 2019. https://www.netwerk24.com/Nuus/Algemeen/n-ruimer-huis-vir-afrikaans-20190330

Joubert, J-J. 2019. ‘n Tuiste vir almal in Afrikaans. Rapport Weekliks, 7 April 2019. https://www.netwerk24.com/Stemme/Aktueel/n-tuiste-vir-almal-in-afrikaans-20190405

Kannemeyer, M. 2018. Afrikaans se komvandaan. Geplaas 28 Aug. 2018. https://www.litnet.co.za/afrikaans-se-komvandaan/

Kemp, R. 2019. Mensdom leer net nie uit verlede. Die Burger, 29 Junie 2019, bl. 10. https://www.netwerk24.com/Stemme/MyStem/mensdom-leer-net-nie-uit-die-verlede-20190628

Koorts, L. 2018. Konfronteer ons die verlede? Beeld, 18 Mei 2018. https://www.netwerk24.com/Stemme/Menings/konfronteer-ons-die-verlede-20180518

Koorts, L. 2018. Die verhale wat ons as mense bind … Beeld, 13 Julie 2018. https://www.netwerk24.com/Stemme/Sielsgoed/die-verhale-wat-ons-as-mense-bind-20180713-2

Le Cordeur, M. 2018. Leer uit die geskiedenis? Die Burger, 16 Junie 2018. https://www.netwerk24.com/Stemme/Aktueel/leer-uit-die-geskiedenis-20180615

Le Cordeur, M. 2019. Waar almal tuis sal sal voel. Beeld, 17 April 2019, bl. 17.

Pople, L. 2019. ‘Bou brue deur anders na die geskiedenis te kyk.’ Geplaas 25 Junie 2019. https://www.netwerk24.com/Vermaak/Feeste/Innibos/bou-brue-deur-anders-na-die-geskiedenis-te-kyk-20190625 (Ook in Beeld, 26 Junie 2019, bl. 11 – Eietydse blik op die geskiedenis.)

Price, I. 2019. Konfronteer ongemaklikhede van Afrikaans. https://www.netwerk24.com/Stemme/Menings/konfronteer-ongemaklikhede-van-afrikaans-20190408

Rossouw, J. 2019. So kan ons mekaar se pyn versag. Rapport Weekliks. 17 Nov. 2019, bl. 7. https://www.netwerk24.com/Stemme/Menings/johann-rossouw-so-kan-ons-sa-se-pyn-versag-20191117

Scholtz, L. 2018. Geskiedenis mag nie gekaap word. Die Burger, 7 Junie 2018. https://www.netwerk24.com/Stemme/Menings/geskiedenis-mag-nie-gekaap-word-20180606

Steinmar, D. 2019. Hoe om die hart van witheid los te koop. Geplaas 12 Jul;ie 2019. https://www.vryeweekblad.com/mense-en-kultuur/2019-07-11-hoe-om-die-hart-van-witheid-los-te-koop/

Titus, D. 2018. Deur ons mense se oë. Beeld, 5 Julie 2018, bl. 21.

Van der Rheede, C. 2019. Ons is almal in dieselfde boot. Beeld, 31 Julie 2019, bl. 16. https://www.netwerk24.com/Stemme/Menings/almal-in-dieselfde-bootjie-20190730

Van Rooi, L. 2019. Hoor my lied: Ons kán in ritme saamsing. Geplaas 28 Junie 2019. https://www.vryeweekblad.com/menings-en-debat/2019-06-27-hoor-my-lied-ons-kn-in-ritme-saamsing/

Vorster, G. 2019. Elkeen moet tot versoening bydra. Beeld, 6 April 2019. https://www.netwerk24.com/Stemme/MyStem/elkeen-moet-tot-versoening-bydra-20190404

Wepener, C. 2018. Wit manier van doen net een van vele. By, Beeld, 4 Aug. 2018, bl. 18.

Willemse, H. 2017. Op die spoor van ‘n inklusiewe Afrikaanse tradisie. Tydskrif vir Nederlands en Afrikaans, 24(1): 3-12.

Willemse, H. 2019. DAK-konferensie: Oor “die taal wat miere daidelik is”. Geplaas 4 April 2019. https://www.litnet.co.za/dak-konferensie-oor-die-taal-wat-miere-daidelik-is/

Wyngaard, B. 2019./ Die gevaar van die enkele narratief. Geplaas Junie 2019. https://www.litnet.co.za/die-gevaar-van-die-enkele-narratief/

Wyngaard, H. 2019. Nou hierdie vraag: Wie is Suid-Afrikaners regtig? Beeld, 23 Maart 2019, bl. 16.

Wyngaard, H. 2020. Stories uit die verlede vir ons toekoms. Rapport Weekliks, 12 April 2020. https://www.netwerk24.com/Stemme/Aktueel/stories-uit-die-verlede-vir-ons-toekoms-20200411#loggedin

Onvertelde stories: Afrikaans het nie net ŉ wit geskiedenis nie

“Die tradisionele wit geskiedskrywing het tot in die 1930’s eerder op die verhouding tussen die Britte en die Boere gekonsentreer as op die sogenaamde ‘naturellevraagstuk’.” (Giliomee & Mbenga (reds.) 2007: X)

“Dit maak nie saak hoe ‘n groot ommekeer ons ondergaan nie, ons moet nie ontken waarvandaan ons kom nie.” (Smalman 2013: 16)

“”… we zijn altijd gemengd geweest, dat verteld de geschiedenis ons. Er bestaat geen puur blanke cultuur of geschiedenis. Als je voorouders een paar honderd jaar in dit land leven, kan ze geen puur wit meer zijn. Dat is nazi-ideologie, een zuiwerheidsleer, het is rubbish.” (Die Afrikaanse sanger David Kramer, aangehaal in Van Dijk 2014: 91)

“Afrikaans is wyd en diep gewortel in die breë Suid-Afrikaanse (vryheids-) geskiedenis. Dis ŉ vry taal, ŉ oop taal – onse hartstaal en dit wen steeds harte.” (R. Nel 2014)

“ .. daar (is) waarskynlik geen groep of gemeenskap in Suid-Afrika wat meer divers as die Afrikaanssprekende gemeenskap is nie. Die geskiedenis van die Afrikaanse gemeenskap is gesetel in Afrikane, Europeërs en Asiërs wat eeue lank oor die vasteland heen en saam met die passaatwind beweeg het, wat enige maatstaf betref (hetsy genetika, ras, etnisiteit, geloof, politiek, kultuur of die gemeenskap in die algemeen). …

Die mense wat Afrikaans praat, of dit nou suiwer Afrikaans is of met die infleksies van die townships (Tsotsitaal of Flaaitaal), is ‘gevorm uit die migrante wat Europa verlaat het’. In hul are vloei ‘die bloed van die Maleise slawe wat van die Ooste af gekom het’. Hulle is die afstammelinge van ‘krygsmanne en -vroue [van] Hintsa en Sekoekoeni … die patriotte wat Cetshwayo en Mphephu […]’ die kleinkinders wat ‘vars blomme op die Boere se grafte geplaas het by St. Helena, die Bahamas en die Vrouemonument’, die kinders van Nongqawuse. Die afstammelinge van ‘diegene wat van Indië en China gedeporteer is’ – hulle is Afrikane.” (Lagardien, I 2019. Afrikaans: Niemand kan ’n taal besit nie. Geplaas 12 April 2019. https://www.vryeweekblad.com/menings-en-debat/2019-04-12-afrikaans-niemand-kan-n-taal-besit-nie/)

“In Suid-Afrika het ons behoefte aan meer stemme wat die verskillende kante van ŉ saak goed genoeg kan verstaan.” (Van Rooi, L. 2019. Wat doen ons met ons land se geskiedenis(se)? Geplaas 21 Junie 2019. https://www.netwerk24.com/Stemme/Menings/wat-doen-ons-met-ons-land-se-geskiedenisse-20190620)

“Ons weet ons kan nie die land oornag verander nie, Ná ’n kwarteeu is die dambodem steeds sigbaar. Betereinders wil dat ons ‘mekaar aansteek’. Word jou klein bydrae bevraagteken? Sê: ‘Ek help iemand – wat doen jy?’” (Meyer, M. 2019. Dié nuwe Afrikaanse beweging is Betereinders, nie bitterbekke nie. Geplaas 21 Junie 2019. https://www.vryeweekblad.com/nuus-en-politiek/2019-06-21-di-nuwe-afrikaanse-beweging-is-betereinders-nie-bitterbekke-nie/)

“Dit is eerder ’n aanpassing van ’n ou gesang deur nuwe lewe daarin te blaas – deur twee wêrelde (ook dié van die orrel en van die trom) in onverwagse harmonie te verbind. Een wat reg voel en wat jou deel wil laat wees, nie net van die gehoor nie, maar ook van ’n plek waar dit daagliks waar kan wees.

Hierdie reg-voel-tekens van ’n normaliserende Suid-Afrika is oral om ons. Ons moet egter daagliks bepaal watter tekens ons wil raaksien. En meer nog, watter tekens ons graag sal wil skep.” (Van Rooi, L. 2019. Hoor my lied: Ons kán in ritme saamsing. Geplaas 28 Junie 2019. https://www.vryeweekblad.com/menings-en-debat/2019-06-27-hoor-my-lied-ons-kn-in-ritme-saamsing/)

“Wanneer daar oor die dekolonisering van Afrikaans gepraat word, gaan dit nie om die ontkenning van Nederlands as bron van Afrikaans nie, maar die verinheemsing van die taal deur die insluiting van ’n groter bydrae van inheemse mense en slawe tot die ontwikkeling van Afrikaans. ‘Hiermee … is die geskiedenis van Afrikaans nie so rein en wit as wta ons dink nie.’ Die geskiedenis van Afrikaans kan os ver teruggvoer word as die 1590’s, toe matrose van ’n gestrande Nederlandse skip met Khoisan-mense in aanraking gekom het.” (Gouws, L. 2019. Dialekskat van Afrikaans gevoer. Geplaas 28 Mei 2019. https://maroelamedia.co.za/nuus/sa-nuus/dialekskat-van-afrikaans-gevier/?sfns=mo) (Eie kursivering)

“Sy haal Njabulo Ndebele aan, wat sê ons het nou die geleentheid om die ‘hart van witheid’ los te koop deur saam daaraan te werk om die menswaardigheid van die swart liggaam te herstel: ‘South African whiteness will declare that its dignity is inseparable from the dignity of black bodies.’” (Aangehaal in Steinmar, D. 2019. Hoe om die hart van witheid los te koop. Geplaas 12 Julie 2019. https://www.vryeweekblad.com/mense-en-kultuur/2019-07-11-hoe-om-die-hart-van-witheid-los-te-koop/)

“Afrikaanse gemeenskappe oor Suid-Afrika heen se wel en wee is intens verweef met dié van ander taalgemeenskappe. Daar waar ons ons daaglikse brood verdien, ons opvoeding ontvang, ons godsdiens uitleef, ons sport beoefen en vele ander praktyke uitleef, doen ons dit dikwels in die teenwoordigheid en in samewerking met ’n diverse groep mense. Mense wat nie noodwendig Afrikaans praat nie.

Hulle is egter nie vreemdelinge nie, maar mede-Suid-Afrikaners met net so ’n aanspraak op dit waarop ons as Afrikaanssprekendes met goeie reg aanspraak maak. Terwyl hulle ’n veelheid van ander tale praat en hul kulturele en godsdienstige praktyke soms op ’n unieke manier uitleef, is hulle doodgewone mense. Mense met dieselfde aspirasies en vrese. En mense met ’n ewe groot liefde vir hul land en hul medemense. Dis ons mense!

As Afrikaanssprekendes bevind ons onsself in presies dieselfde boot saam met hulle. As die boot sink, sink ons almal.

Ons het dus geen keuse as om hande te vat, die boot saam in ’n rigting te stuur, die storms saam te trotseer en die lekplekke saam te herstel nie.

Die vraag is hoe lank dié boot nog seewaardig gaan wees. Somtyds sukkel ons om die boot se enjin aan die gang te kry. Hier en daar is ’n lekplek. Van die bemanning dros of het nie altyd die kennis en ywer om dit betyds te herstel nie. Die passasiers se gemoedstoestand ry maar wipplank. Veral as die storms die boot tref.

Almal se grootste vrees is dat die boot enige tyd kan sink. In ons paniekbevange staat maak veral Afrikaanssprekendes bepaalde denkfoute. Ons veroordeel, beledig en etiketteer diegene wat oplossings bedink en beding. En só glip ’n gulde geleentheid om saam met ons medelandgenote ’n plan te bedink om te verhoed dat die boot sink, dikwels deur ons vingers.

Ons klou eerder aan die hersenskimme van ’n beter verlede, toe ’n minderheid nog eksklusiewe beheer oor die boot gehad en ’n afgesonderde bestaan daarop probeer voer het. Die dek met al sy geriewe en die luuksste kajuite was slegs vir hulle gereserveer. Vir verreweg die meeste mede-Suid-Afrikaners was dit nie beskore nie.

Die marginalisering van mense laat wrewel opbou en maak hulle opstandig.

Want hulle wil net dieselfde regte hê.

Hierdie kortsigtigheid het byna rampspoedige gevolge vir die boot ingehou.

So amper het dit op die rotse geloop.

Onder leiding van oudpress. Nelson Mandela en FW de Klerk en met die hulp van Roelf Meyer en Cyril Ramaphosa is ’n nuwe bedeling vir die land en al sy mense beding. Hul visioenêre leierskap het die grondslag vir ’n nuwe grondwetlike demokratiese bestel gelê.

Vandag pluk ons die vrugte van ’n goed funksionerende regstaat waarin almal se regte veronderstel is om eerbiedig te word. Dit hou die boot op koers, lekplekke en al! Om dié lekplekke te herstel, verg nie veel nie. Met die regte gesindheid en ’n ingesteldheid wat spreek van opregtheid om volhoubare oplossings in samewerking met ons mede-Suid-Afrikaners te vind, kan ’n tuiste vir almal geskep word. ’n Tuiste van vreedsame en voorspoedige saambestaan.

Alle Afrikaanssprekendes kan in dié verband ’n baie groter rol speel. Om op die kantlyn te sit, te kritiseer en te tob oor ’n beter verlede gaan ons niks in die sak bring nie. Kom ons ondersteun die hernude pogings van Meyer en Ramaphosa om ons boot weer op koers te kry. Ook die pogings van Dan Kriek, Nick Serfontein en Wandile Sihlobo om oplossings vir die grondkwessie te vind. Saam kan ons ’n blywende en positiewe verskil aan al ons mense se lewe maak!

Christo van der Rheede is adjunk- uitvoerende direkteur van Agri SA. (Van der Rheede, C. 2019. Ons is almal in dieselfde boot. Beeld, 31 Julie 2019, bl. 16. https://www.netwerk24.com/Stemme/Menings/almal-in-dieselfde-bootjie-20190730) (Eie kursiverings)

“Dit is ook ’n aanmaning dat die huidige prentjie van Afrikaans-wees nog ver van volledig is.” (Rapport Weekliks, 14 Junie 2020, bl. 14.)[2]

Aanvullende bronne

Barnard, C. 1989. Afrikaans was sonder arm wittes dalk net ŉ bruin taal, bl. 54.

Carstens, W.A.M. 2013e. Media moet Afrikaans se leliewit rol afgooi, bl. 3.

Cloete, T.T. 2014b. Sonder diverse kulture gŉ kleur, bl. 8-9.

Lawrence, M. 2016. Afrikaans is ’n taal wat deur slawe begin is.

Omotose 2002. SA se taalverlede belangrik vir hede. Afrikaans het plek in strewe na sinvolle veeltaligheid, bl. 8.

Pretorius, F. 2015b. Luister na almal se verlede, geskiedenis, bl. 9.

Redakteur Beeld 2014d. Leer goeie en slegte uit die verlede, bl. 24.

Retief 2013. Gister skuil nét hier, bl. 1.

Scholtz, L. 2015f. Pres. Jacob Zuma praat bog en hy wéét dit.

Tempelhoff 2002. Onderweg na ŉ verhuidiglikte verlede: die veranderende aard van geskiedenis as dissipline, bl. 282-294.

Tempelhoff 2003. Verhuidiglikte verlede – aspekte van die hermeneutiese verstaansmetode in geskiedenis.

Van der Merwe, E. 2014. As geskiedenis verlore gaan, bl. 18.

Van der Merwe, M. 1994. Blanke geskiedenis oorbeklemtoon, sê kenners, bl. 5.

Van der Walt, W. 2012. Verander geskiedenis deur humaniteit, bl. 8.

Van Oort 2010. Word bewus van dít wat ons deel, bl. 15.

Combrink, C. 2019. ‘Ons’, ‘julle’ en ‘hulle’ is almal mense. Geplaas 30 Mei 2019. https://www.netwerk24.com/Stemme/Die-Student/ons-julle-en-hulle-is-almal-mense-20190527

De Vries, A. 2020-. Jeugdag is vir te veel nog #AlutaContinua. Geplaas 19 Junie 2020. https://www.vryeweekblad.com/menings-en-debat/2020-06-18-jeugdag-is-vir-te-veel-nog-alutacontinua/[3]

De Vries, I. 2019. Afrikaans: Waarheid en versoening onder een DAK, Geplaas 3 April 2019. https://www.litnet.co.za/afrikaans-waarheid-en-versoening-onder-een-dak/

De Vries, Wessie & Ettie de Vries 2020. Kortverhale uit die Boland. (Verkrygbaar by florencedevries@gmail.com)

Fick, R. 2019. Op rekord met dr Danny Titus – SA: Soppot of slaaibak? Beeld, 3 Mei 2019, bl. 11.

Fransman, W, Jr. 2019. Ons stryd om bevryding was in Afrikaans. Geplaas 15 April 2019. https://www.netwerk24.com/Stemme/Menings/ons-stryd-om-bevryding-was-in-afrikaans-20190412

Glorie, I. 2018. Wannie Carstens: “Die wit geskiedenis is nie die geskiedenis van Afrikaans nie”. Geplaas 19 April 2018. http://voertaal.nu/wannie-carstens-die-wit-geskiedenis-nie-die-geskiedenis-van-afrikaans-nie/

Gouws, L. 2019. Dialekskat van Afrikaans gevoer. Geplaas 28 Mei 2019. https://maroelamedia.co.za/nuus/sa-nuus/dialekskat-van-afrikaans-gevier/?sfns=mo

Koorts, L. 2020. Aandadig aan verlede, selfs in jouy onkunde. Beeld, 15 Aug. 2020, bl. 10. https://www.netwerk24.com/Stemme/Menings/aandadig-aan-verlede-selfs-in-jou-onkunde-20200814

Lagardien, I 2019. Afrikaans: Niemand kan ’n taal besit nie. Geplaas 12 April 2019. https://www.vryeweekblad.com/menings-en-debat/2019-04-12-afrikaans-niemand-kan-n-taal-besit-nie/

Le Cordeur, M. 2019. Waar almal tuis sal sal voel. Beeld, 17 April 2019, bl. 17.

La Vita, M. 2019. Afrikaans: ‘Om heel te maak gaan nie maklik wees nie.’ https://www.netwerk24.com/Stemme/Aktueel/afrikaans-om-heel-te-maak-gaan-nie-maklik-wees-nie-20190429

Meyer, M. 2019. Dié nuwe Afrikaanse beweging is Betereinders, nie bitterbekke nie. Geplaas 21 Junie 2019. https://www.vryeweekblad.com/nuus-en-politiek/2019-06-21-di-nuwe-afrikaanse-beweging-is-betereinders-nie-bitterbekke-nie/

Steinmar, D. 2019. Hoe om die hart van witheid los te koop. Geplaas 12 Julie 2019. https://www.vryeweekblad.com/mense-en-kultuur/2019-07-11-hoe-om-die-hart-van-witheid-los-te-koop/

Titus, D. 2018. Deur ons mense se oë. Die Burger, 4 Julie 2018, bl. 11. https://www.netwerk24.com/Stemme/Menings/geskiedenis-deur-die-oe-van-ons-mense-20180701-2

Theron, A. 2019. Van Afrikaans gepraat en Finding Afrikaans deur Christo van Rensburg: ’n lesersindruk. Geplaas 20 Junie 2019. https://www.litnet.co.za/van-afrikaans-gepraat-en-finding-afrikaans-deur-christo-van-rensburg-n-lesersindruk/

Van der Rheede, C. 2019. Ons is almal in dieselfde boot. Beeld, 31 Julie 2019, bl. 16. https://www.netwerk24.com/Stemme/Menings/almal-in-dieselfde-bootjie-20190730

Van Rensburg, M.C.J. 2018. Van Afrikaans gepraat. Pretoria: Malan-Uitgewers. (Hersiene en uitgebreide weergawe van So kry ons Afrikaans, 2012.)

Van Rooi, L. 2019. Wat doen ons met ons land se geskiedenis(se)? Geplaas 21 Junie 2019. https://www.netwerk24.com/Stemme/Menings/wat-doen-ons-met-ons-land-se-geskiedenisse-20190620

Van Rooi, L. 2019. Hoor my lied: Ons kán in ritme saamsing. Geplaas 28 Junie 2019. https://www.vryeweekblad.com/menings-en-debat/2019-06-27-hoor-my-lied-ons-kn-in-ritme-saamsing/

Willemse, H. 2017. Op die spoor van ‘n inklusiewe Afrikaanse tradisie. Tydskrif vir Nederlands en Afrikaans, 24(1): 3-12.

Tempelhoff (eed.) 2003. Historical consciousness and the future of our past.

Waarom ŉ wyer blik nodig is

“‘n Mens mors nie onnodig met die geskiedenis nie, besef jy wanneer dit amper te laat is. Nog te veel Suid-Afrikaners is maar gevoelig wanneer jy in hul verlede rondkrap. Goed wat eeue gelede met mense se voorouers gebeur het, is nog vir sommige heilig. Amper soos erfgoed.” (Price 2014b)

“…, maar ken ook die storie van jou eie mense. Die héle storie.” (A. Basson 2014j: 2)

“We moeten ophouden met denken in termen van een ‘witte’ en een ‘bruine’ geschiedenis. Als Afrikaanssprekenden hebben we één geschiedenis nodig: onze geschiedenis.” (W.A.M. Carstens, aangehaal in 1 Glorie 2018 – http://voertaal.nu/wannie-carstens-die-wit-geskiedenis-nie-die-geskiedenis-van-afrikaans-nie/

“Ons kan tog nie steeds in 2018 vasklou aan die geskiedenis soos dit van die skepe gesien is nie …” (Titus, D. 2018. Deur ons mense se oë. Die Burger, 4 Julie 2018, bl. 11. https://www.netwerk24.com/Stemme/Menings/geskiedenis-deur-die-oe-van-ons-mense-20180701-2 )

Aanvullende bronne

Belcher 1987. Afrikaans en kommunikasie oor die kleurgrens, bl. 17-34.

Du Plessis, I.D. 1935. Die bydrae van die Kaapse Maleier tot die Afrikaanse volksliedskat.

Du Plessis, I.D. 1945. Die bydrae van die Kaapse Maleier tot die Afrikaanse kultuur, bl. 250-261.

Du Toit, A. 1987. Taal, religie en nasionaliteit, 1824-1886, bl. 61-72.

Salzwedel 2012. Onvertelde stories van Afrikaans.

Sonn 1994. Gaan soek die helde. Bruinmense moet weet ‘ons het trotse geskiedenis’, bl. 8.

Van der Merwe, E. 2014. As geskiedenis verlore gaan, bl. 18.

Davids 1987. The role of Afrikaans in the history of the Cape Muslim community, bl. 37-59.

De Vries, I. 2019. Afrikaans: Waarheid en versoening onder een DAK, Geplaas 3 April 2019. https://www.litnet.co.za/afrikaans-waarheid-en-versoening-onder-een-dak/

Fick, R. 2019. Op rekord met dr Danny Titus – SA: Soppot of slaaibak? Beeld, 3 Mei 2019, bl. 11.

Joubert, J-J. 2019. ‘n Tuiste vir almal in Afrikaans. Rapport Weekliks, 7 April 2019. https://www.netwerk24.com/Stemme/Aktueel/n-tuiste-vir-almal-in-afrikaans-20190405

Le Cordeur, M. 2019. Waar almal tuis sal sal voel. Beeld, 17 April 2019, bl. 17.

Willemse, H. 2017. Op die spoor van ‘n inklusiewe Afrikaanse tradisie. Tydskrif vir Nederlands en Afrikaans, 24(1): 3-12.

2.2 Die Slag van Blaauwberg

Aanvullende bronne

Van Bart 2006. Moslems, boere en bruines veg dapper teen Britse invallers by Blaauwberg, bl. 7.

Van Zyl, W.J. 2006. Blaauwberg in Afrikaanse literatuur: belangrike gebeure byna geïgnoreer, bl. 6.

Haron 2012. Achmat Davids places the Cape Muslims on the South African linguistic map, bl. 161-175.

Steenkamp 2012. Assegais, Drums and Dragoons.

2.3 Die Groot Trek

“Daar was altyd swartes in hulle kommando’s, gewoonlik as agterryers wat die perde moes versorg en kos moes kook. Die eerste groot kommando’s van gewapende berede burgers, met Potgieter en Maritz aan die spits, het 103 trekkers en 40 gekleurdes gehad, en 60 swartes om te help.” (Giliomee & Mbenga (reds.) 2007: 114)

Aanvullende bronne

Binckes & Kotzé 2014. Die Groot Trek ongesensor. Verlos van Britse heerskappy: Eksodus van die Boere uit die Kaapkolonie, 1836.[4]

Brink, E. 2013. Boek lewer breë blik op Groot Trek.

Giliomee 2004. Die Afrikaners.‘n Biografie. (Hoofstuk 4, bl. 108-119; Hoofstuk 5, bl. 120-129.)

Giliomee & Mbenga (reds.) 2007. Nuwe geskiedenis van Suid-Afrika. (Hoofstuk 3, bl. 108-115.)

Visagie, J. 2012c. Uittog en vestiging van die Voortrekkers in die binneland, bl. 131-152.

Binckes 2013. The Great Trek Uncut. Escape from British Rule: The Boer Exodus from the Cape Colony 1836.

2.4 Die slawegeskiedenis

“… kennis van slawerny (…) is (nodig) om ons geskiedenis na behore te verstaan.” (Mouton 2006: 15)

“You may choose to look the other way but you can never say again that you did not know.” (William Wilberforce, soos aangehaal in W. van Zyl 2012)

“Die Amersfoort, ‘n handelskip van die Verenigde-Oos Indiese Compagnie, het op 28 Maart 1654 in die Kaap gearriveer met 174 Angolese slawe aan boord.

Dit was die begin van slawerny aan die Kaap wat byna twee eeue aan die orde van die dag was. Op ‘n stadium was daar meer slawe as koloniste aan die Kaap de Goede Hoop. Vir die slawe was daar egter geen hoop todat hulle op 1 Desember 1834 amptelik vrygestel was onder ‘n reeks beperkende voorwaardes.

Op 1 Desember 2019 was daar nêrens in ‘n nuusblad of nuusberig op tv/ radio enige verwysing na hierdie gebeurtenis in die Suid-Afrikaanse geskiedenis, gelees of gehoor nie. Daar word baie min in geskiedenisboeke na die impak van slawerny op die vorming van die Suid-Afrikaanse samelewing verwys. Slawe het help bou aan ons erfenis wat vandag in totale ontkenning staan.” (Danie van Wyk. Facebook-inskrywing 1 Des. 2019)

Aanvullende bronne

Boesak, E. 2006. “Suid-Afrika en haar slawegeskiedenis: van die VOC tot die ANC.” (Hoorbeeldreeks op RSG.)

Böeseken 1970. Die verhouding tussen blank en nie-blank in Suid-Afrika aan die hand van die vroegste dokumente, bl. 3-18.

Ferrus, D. 2017. Herdenking van die afskaf van slawerny.

Heese, H.F. 2013. Groep sonder grense. Die rol en status van die gemengde bevolking aan die Kaap, 1652-1795.

Le Cordeur, M. 2014a. “Is Afrikaans almal se taal?”

Le Cordeur, M. 2014b. Waarom die Kaapse klopse vandag nog relevant is.

Le Cordeur & Le Roux 2013. Die Wellingtonse Klopse.

Meiring, E. 2017. Afrika se donker geheim, bl. 20.

Shell 2012. Mense in knegskap, bl. 63-72.

Van Bart 2012. Kaap van slawe: die Britse slawebedryf van 1562 tot 1910: met spesiale verwysing na die Kaap die Goeie Hoop vanaf 1680.

Van Zyl, W. 2012. Niemand is slaafs vry te spreek, bl. 6.

Allen, J.B. 2008. Historians on Slaves: An Analytical historiography of Dutch Slavery at the Cape, 1652-1795.

Böeseken 1977a. Slaves and free blacks at the Cape, 1656-1700.

Denis-Constant2007. Chronicles of the Kaapse Klopse, with some documents on the sources of their music.

Shell 2013. From diaspora to diorama. A guide to the Old Slave Lodge CD. [5]

Worden e.a. 1996. The Chains that Bind Us: A History of Slavery at the Cape.

Worden & Groenewald (eds.) 2005. Trails of slavery. Selected documents concerning slaves from the Criminal Records of the Council of Justice at the Cape of Good Hope, 1705-1794.

Le Cordeur, M. 2019. ‘Wat gaan aan in die Bo-Kaap?’ Hier lê Afrikaans se wortels. Die Burger, 3 Jan. 2019, bl. 8.

Liebenberg, J. 2020. Die nadraai van die boeretwis oor bobotoe. Geplaas 4 Julie 2020. https://www.netwerk24.com/Stemme/Menings/die-nadraai-van-die-boeretwis-oor-bobotie-20200703

Nienaber, M. 2019. Klopse se aanhangers kamp sedert Kersfees. Die Burger, 3 Jan. 2019, bl. 4.

Van Heerden, M. 2018. Genadendal: ’n erfenisjuweel. Geplaas 28 Mei 2018. https://www.litnet.co.za/genadendal-n-erfenisjuweel/

Oor Wupperthal

Heyns, H. (samesteller) 1980. Wupperthal: 150 jaar (1830–1980) (1980, Evangeliese Broederkerk in Suid-Afrika feesalbum). Wupperthal: Die Kerkraad, Evangeliese Broederkerk.

Van Heerden, M. 2019. Wupperthal ween. Geplaas 31 Jan. 2019. https://www.litnet.co.za/wupperthal-ween

http://www.wupperthal.co.za.

2.5 Moesliemafrikaans

“… at the time when Dutch was still spoken at the Cape, the Malay people were already speaking and writing Afrikaans.” (A. Davids, aangehaal in J. Diergaardt 2016: 396)

“Die Kaapse Moslemgemeenskap het ’n baie belangrike rol gespeel om die vroeë Afrikaans op te teken. Die eerste gepubliseerde Afrikaanse teks was die religieuse book Gablomatiem (1856). Dit was in Kaaps-Hollands in Arabiese skrif en nie in Romeinse skrif geskryf nie.

Afrikaans is die enigste Germaanse taal wat in Arabiese skrif getranskribeer is.” (2019; https://afrikaans.com/taalnuus/twintig-moet-weet-feite-oor-afrikaans/)

“Hy (Abu Bakr) was deurentyd in kontak met die kalifaat in Istanbul en het artikels vir Turkse koerante uit die Kaap geskryf. Hy het besluit dat die Kaapse Moslems ’n Moslem-handboek nodig gehad het om die basiese beginsels in hul taal te kon verstaan. Die handboek wat hy reeds in 1867 begin skryf het, dek materiaal wat in die meeste handboeke verskyn: die ritueel van reiniging, gebed, belasting vir die geloof, vas, slag van diere, godsdienstige verbodsbepalings, drank en jag.

Wat merkwaardig van die boek is, is dat Abu Bakr, deur die innoverende gebruik van die diakritiese tekens bo die Arabiese letters, die woorde foneties in Afrikaans geskryf het. Ahmad Davids, geskiedkundige van die Bo- Kaap, noem dit “die proses van innoverende ortografiese ingenieurswese”.

Dit was ’n fenomenale prestasie en Abu Bakr het gemeen dit sou die basiese teologiese werk vir Kaapse Moslems wees.

Hy het dit in 1876 saamgeneem na Istanbul en ’n onderneming van die Turkse staatsadviesraad en Sultan Abdulhamid II gekry om 1 500 eksemplare te laat druk. Omdat dit so moeilik is om oorspronklike eksemplare in die hande te kry, is dit twyfelagtig of dit ooit gedruk is, hoewel sy afstammelinge eksemplare in litografiese vorm versprei het.” [6]Babb, G. 2020. Ons taal begin in die Bo-Kaap. Rapport Weekliks, 5 Jan. 2020, bl. 10-11. https://www.netwerk24.com/Stemme/Aktueel/ons-taal-se-begin-in-die-bo-kaap-20200105

“Die koms van ’n Turkse Moslem-geleerde het beslis tot groter belangstelling in die teologiese bestudering van die Koran gelei, maar ook gesorg vir die eliminering van sogenaamde Hindoe- en Boeddhistiese “kontaminasie” in die gebruike van die Kaapse Moslems. Dit het ook gesorg dat Afrikaans, soos deur hulle beoefen, as ’n akademiese taal aanvaar is – 152 jaar gelede.” (Babb, G. 2020. Ons taal begin in die Bo-Kaap. Rapport Weekliks, 5 Jan. 2020, bl. 10-11. https://www.netwerk24.com/Stemme/Aktueel/ons-taal-se-begin-in-die-bo-kaap-20200105)

Aanvullende bronne

Algemene bronne

Burger, K. 2005. David en Taliep delf diep en sê: Uit die mond van die slawe kom Afrikaans, bl. 6.

Brümmer W. 2017a. ’n Skool waar kinders in hoop onderrig word.

Du Plessis, L.T. 1986. Afrikaans in beweging, bl. 29-35.

Heese, H.F. 2016. “Ons Kaapse mense”: Die gemengde en “bruin” bevolkingsgroep aan die Kaap gedurende die VOC-tydperk.

Janse van Rensburg 2012. Tyd om Davids se bydrae te erken, bl. 8.

Karaan 2009. Forum: Tuis in Kombuistaal-vel.

Lategan, H. 2015c. Proe die speserye van Moslem-Afrikaans, bl. 15.

Le Cordeur, M. 2010a. Geseënde Vrouedag, Evelina, bl. VI.

Le Cordeur, M. 2014b. ‘Daar kom die Alibama!’. Die Burger, bl. 7.

Le Cordeur, M. 2014c. Waarom die Kaapse klopse vandag nog relevant is.

Lewis, C. 2017. Die Bo-Kaap: so kleurryk soos Afrikaans …, bl. 30-31.

Nieuwoudt 2003. Projek om Arabiese geskrifte te bewaar kan SA só baat, bl. 11.

Troskie 2010b. Die bekende taal van die ‘vreemdeling’, bl. 1.

Van Bart 2011f. Afrikaans se eie Arabiese dialek, bl. 14.

Van Bart 2006b. Kaapse kunstekultuur hiér, bl. 19.

Van Selms 1951. Arabies-Afrikaanse Studies: tweeledige Arabiese en Afrikaanse Kategismus

Van Selms 1953. Die oudste boek in Afrikaans: Isjmoeni se “Betroubare Woord”, bl. 61-103.

Van Selms 1979. Abu Bakr se “Uiteensetting van die godsdiens.” ŉ Arabiese teks uit 1869.

Van Zyl, A. 2013b. Vroeë geskrewe Afrikaans, bl. 145-148.

Wikipedia 2014 (157). Arabiese Afrikaans.

Baderoon 2014. Regarding Muslims: from slavery to post-Apartheid.

Bradlow & Cairns 1978. The early Cape Muslims.

Breytenbach, C. & B. Barrow 2016. The Spirit of District Six.

Da Costa & Davids 1994. Pages from the Cape Muslim History.

Dangor 2008. Arabic-Afrikaans literature at the Cape, bl. 123-132.

Davids, A. 1991. The Afrikaans of the Cape Muslims from 1815 to 1915: a sociolinguistic study.

Davids, A. 1993. The early Afrikaans publications and manuscripts in Arabic script.

Gencoglu 2015. Abu Bakr Effendi. An Ottoman Alim at the Cape of Good Hope.

Haron 2001. The preservation and study of South African Ajami manuscripts and texts, bl. 53-60.

Hattingh, M. 2003. Afrikaans se Nederlandse mammi had straks Oosterse pappi, bl. 13.

Kotzé, E.F. 2012d. The Afrikaans of the Cape Muslims deur Achmat Davids (redakteurs Hein Willemse en Sulemam E. Dangor).

Kotzé, E.F. 2013. Orthography as a reflection of socio-cultural history: the case of Arabic Afrikaans.

Mahida 1993. History of Muslims in South Africa: A Chronology.[7]

Mumin & Versteegh (eds.) 2014. The Arabic Script in Africa. Studies in the Use of a Writing System. (Laaste twee hoofstukke.)

Simon 2012. Ethnic Identity and Minority Protection: Designation, Discrimination, and Brutalization.

Stevens, U. 2014. Bo-Kaap & Islam. (Goeie oorsigtelike bron oor die vroeë Moesliemgemeenskap aan die Kaap, hoe moskees gevorm is, die lewenswyse in die Bo-Kaap.)

Rhoda e.a. 2014. The Strand Muslim Community 1822-1966. An historical overview – oor die wel en wee van die Moesliemgemeenskap in die Strand, Wes-Kaap.

Vahed 2004. The Quest for ‘Malay’ identity in Apartheid South Africa, bl. 256-282. (Hierdie artikel het betrekking op Maleis-wees in die apartheidstyd in Suid-Afrika, dus in die 20ste eeu.)

Kamaldien, Y. 2018. Arabic Roots of Afrikaans laid bare in new book. The Cape Argus, 28 Des. 2018, bl. 4.

Attullah, G. & H. Genҫoǧlu 2020. Dís die ware verhaal van Abu Bakr. Rapport Weekliks, 12 Jan. 2020, bl. 11. https://www.netwerk24.com/Stemme/Aktueel/dis-die-ware-verhaal-van-abu-bakr-20200111

Babb, G. 2020. Ons taal begin in die Bo-Kaap. Rapport Weekliks, 5 Jan. 2020, bl. 10-11. https://www.netwerk24.com/Stemme/Aktueel/ons-taal-se-begin-in-die-bo-kaap-20200105 [8]

De Vries, I. 2018. Afrikaans en die Bo-Kaap. Geplaas 5 April 2018. http://www.litnet.co.za/afrikaans-en-die-bo-kaap/

Hambidge, J. 2019. Elke liefhebber van Afrikaans moet dié boek lees. Geplaas 21 Jan. 2019. https://www.netwerk24.com/Vermaak/Boeke/elke-liefhebber-van-afrikaans-moet-die-boek-lees-20190121 Ook in Die Burger, 24 Jan. 2019. (Resensie oor H. Willemse (red.) 2018. Achmat Davids. Die Afrikaans van die Kaapse Moslems.)

Haroun, F. 2018. Die ontstaan van die komieks. Geplaas 4 April 2018. https://www.litnet.co.za/die-ontstaan-van-die-komieks/#1 (Oor die ontstaan van die moppies in Kaapstad.)

Jansen, J. 2019. Afrikaans kwyn in Kaapse moskees. Rapport, 30 Junie 2019, bl. 8. https://www.netwerk24.com/Nuus/Algemeen/afrikaans-kwyn-in-kaapse-moskees-20190629

Van Heerden, M. 2018. Die Bo-Kaap: Arabiese Afrikaans en die Kaapse Moslemgemeenskap. Geplaas 26 Maart 2018. https://www.litnet.co.za/die-bo-kaap-en-afrikaans/

Willemse, H. (red.) 2018. Achmat Davids. Die Afrikaans van die Kaapse Moslems. Kaapstad: SBA.

Foto verskaf

Bron: https://chessaleeinlondon.wordpress.com/tag/afrikaans-history/

Oor die Bo-Kaap

Barnard, M. 2019. Bo-Kaao nou ŉ erfenisgebied. By, Beeld, 30 Maart 2019, bl. 10.

Brümmer, W. 2018. Bo-Kaap: ‘Ons sal doodgaan vir die saak’. By, Beeld, 22 Des. 2018, bl. 18019.

De Vries, I. 2018. Afrikaans en die Bo-Kaap. Geplaas 5 April 2018. http://www.litnet.co.za/afrikaans-en-die-bo-kaap/

Le Cordeur, M. 2019. Die Bo-Kaap: ŉ Stryd om ons erfenis. Geplaas 2 Jan. 2019. https://www.netwerk24.com/Stemme/Aktueel/die-bo-kaap-n-stryd-om-ons-erfenis-20190101

Vgl. https://www.traveller24.com/FindYourEscape/CapeTown/watch-a-bo-kaap-walking-tour-with-google-20191013-2

Oor die kookkuns van die Moesliems aan die Kaap

Fraser, C. 2015. Bo-Kaap Kitchen. Heritage Recipes and True Stories.

Williams, F. 1988. The Cape Malay Cookbook.

Williams, F. 2008. The Cape Malay Illustrated Cookbook.

Distrik Ses

Die skilder Sandra McGregor het in die tydperk 1962-1979 deur haar skilderye die wel en wee van Distrik Ses uitgebeeld (vgl. Veilings, Beeld, 28 Maart 2014, bl. 5.) Daar word gerapporteer dat die lewensloosheid van sommige van haar skilderye ŉ metafoor geword het vir die “ontbering van die ontsettingstydperk”.

Foto’s: Distrik Ses-museum

La Vita, M. 2020. Stootskrapers keer terug na Distrik Ses. Geplaas 22 Julie 2020. https://www.netwerk24.com/Stemme/Menings/stootskrapers-keer-terug-na-distrik-ses-20200721

Wyngaard, H. 2019. As Distrik Ses se lewensaar kan herleef. Rapport Weekliks, 7 Julie 2019, bl. 7-8. https://www.netwerk24.com/Stemme/Aktueel/as-distrik-6-se-lewensaar-kan-herleef-20190707

Bron: https://www.netwerk24.com/Stemme/Aktueel/as-distrik-6-se-lewensaar-kan-herleef-20190707

Vergelyk vir verdere agtergrond oor die Klopse: Denis-Constant 2007. Chronicles of the Kaapse Klopse, with some documents on the sources of their music.
Vir verdere bronne vergelyk weer die lys verwysings by afdeling 2.2.1.
Oor die Alibama

“Die tradisionele volkslied ‘Daar kom die Alibama’, verwys na die Amerikaanse stoomskip, die Alabama, wat op 29 Julie 1863 by Saldanhabaai aangedoen het om voorrade in te neem en noodsaaklike herstelwerk te laat doen. Dit was presies ‘n jaar nadat dit op 29 Julie 1862 in die geheim by Birkenhead in Engeland weg is vir gebruik deur die vloot van die Konfederasie van Amerikaanse State. Daar was 83 vlootsoldate en 24 offisiere aan boord. Die Alabama was toegerus met kanonne en het handelskepe in die oostelike Atlantiese Oseaan aangeval, daarna in die New England-streek verwoesting gesaai en later verby die Wes-Indiese Eilande na die Golf van Mexiko gevaar – steeds op ‘n plundertog. Volgens geskiedskrywers het die Alabama by Saldanhabaai aangedoen om seker te maak dat dear geen vyandelike vaartuie in Tafelbaai se hawe was nie! Ná ‘n haastige besoek aan die Kaap het die Alabama na die Oos-Indiese eilande vertrek voor dit ses maande later weer verby die Kaap ‘n terugtog na Frankryk aangepak het. Dit het in Junie 1864 gesink ná ‘n geveg met ‘n ander skip.

Die ander verklaring….

Die skrywer Lawrence G. Green het in 1967 in sy boek On Wings of Fire, geskryf dat daar ‘n rivierboot op die Bergrivier in die Boland was waar dekriet en matjiesgoed gesny is.

Die rivierboot is die Alabama (Alibama) genoem. Een keer per jaar het die Alibama se werkers met hul vrag riete op die Bergrivier afgevaar see toe, en daar links koers gekies op die golwe om reguit na Kaapstad-hawe te vaar. In die hawe is hulle deur wewers ingewag wat een soort riet sou gebruik om bruidsbeddens vir die Kaap se gretige Maleise bruide te vleg. En op die hawe is daar gesing: ‘Daar kom die Alibama … die Alibama die kom oor die see …’ Dit verklaar waarom daar in die refrein van die lied na ‘n nooi en ‘n rietkooi verwys word — wat op aarde niks te doen kan hê met ‘n befaamde oorlogskip uit die Amerikaanse Burgeroorlog nie. (Volksliedere van die Wêreld)” (Faceboek-inskrywing, Frikkie Wallis, 29 Julie 2019)

2.6 Die Anglo-Boereoorlog (ABO)

“Hy [mnr. B.E. Mongalo, doktorale student aan die Universiteit van Pretoria] het gesê Britte het die rol van swart mense in die oorlog verswyg omdat hulle skaam was oor hulle hantering van swart mense, terwyl Boere eerder op die uitbou van nasionalisme ingestel was.” (J. Joubert 1999b: 6)

“Dié oorlog het verreikende implikasies vir politieke en ander ontwikkelinge, waaronder die evolusie van rasseverhoudinge, in die 20ste eeu ingehou en die traumatiese uitwerking daarvan kon nog bitter lank gevoel word.” ( A.Wessels 2010: IV)

“African Prisoners of War on St. Helena.

While the two main forces in the Anglo-Boer War 2 were White, it was not an exclusively White war. At least 15 000 Blacks were used as combatants by the British, especially as scouts to track down Boer commandos and armed block house guards, but also in non-combatant roles by both British and Boer forces as wagon drivers, etc. They suffered severely as result of the British “scorched earth policy” during which those who lived on White-owned farms were removed to concentration camps, as were the women and children of their White employers. The rural economy was destroyed as crops were ravaged and livestock butchered. Displaced and captured civilians were forced into ‘refugee camps’, a total misnomer, because more often they did not seek refuge in the camps, but were rounded up by the British forces and forced into the camps, which soon became known as ‘concentration camps’. Field-Marshal Lord Roberts had an ulterior motive in putting Blacks into camps, namely to make them work, either to grow crops for the troops or to dig trenches, be wagon drivers or work as miners once the gold mines became partly operational again. They did not receive rations, hardly any medical support or shelter and were expected to grow their own crops. The able-bodied who could work, could exchange labour for food or buy mealie meal at a cheaper price.

The British along racial lines separated the White and Black camps. The inmates of the Black camps, situated along railway lines and on the border, became the eyes and ears of the British army. They formed an early warning system against Boer attacks on the British military’s primary logistic artery – the railway lines and acted as scouts for British forces. This strategy alienated Whites and Blacks from each other by furthering distrust between the two population groups and was detrimental to racial harmony in South Africa after the war. Concentration Camps for Blacks. Transvaal Colony: Balmoral; Belfast; Heidelberg; Irene; Klerksdorp; Krugersdorp; Middelburg; Standerton; Vereeniging; Volksrust; Bantjes; Bezuidenhout’s Valley; Boksburg; Brakpan; Bronkhorstspruit; Brugspruit; Elandshoek; Elandsrivier; Frederikstad; Greylingstad; Groot Olifants River; Koekemoer; Klipriviersberg; Klip River; Meyerton; Natalspruit; Nelspruit; Nigel; Olifantsfontein; Paardekop; Platrand; Rietfontein West; Springs; Van der Merwe Station; Witkop; Wilgerivier. Free State: Allemans Siding; America Siding; Boschrand; Eensgevonden; Geneva; Harrismith; Heilbron; Holfontein; Honingspruit; Houtenbek; Koppies; Rooiwal; Rietspruit; Smaldeel; Serfontein; Thaba ‘Nchu; Taaibosch; Vet River; Virginia; Ventersburg Road; Vredefort Road; Welgelegen; Winburg; Wolwehoek. Cape Colony and British Bechuanaland.(Administered by the O.R.C): Kimberley; Orange River; Taungs; Dryharts.” (https://www.sahistory.org.za/article/black-concentration-camps-during-second-anglo-boer-war-1900-1902)

“Dit is bekend dat sowat 28,000 wit vroue en kinders in die kampe gesterf het, van wie 80% kinders jonger as 16 jaar was. Baie min rekords is oor van die swart kampe, maar historici raam tussen 15,000 en 25,000, van wie die meerderheid ook kinders was, is in dié kampe dood. Hulle kampe was nóg erger en met minder kos as dié van die wit vroue. …

Onvertelde stories weg van dit wat normaalweg aangebied word, wat deel van die verhaal behoort te wees. Maar steeds het ons net krummels van die stories wat in dié oorlog met swart vroue, individuele verhale gebeur het, stukkies hier en daar. Hulle verhale lê dood in die veld, in die nou onherkenbare grafte.” (https://www.vryeweekblad.com/mense-en-kultuur/2020-08-20-vergete-vroue-in-die-warboel-van-oorlogfeite/)

Swart vroue en kinders onderweg na ‘n konsentrasiekamp tydens die Anglo-Boereoorlog. Na beraming is tussen 15 000 en 25 000 swart vroue en kinders ook in dié oorlog dood.
FOTO MET VERGUNNING VAN DIE ARNOLD VAN DYK-VERSAMELING (Bron: https://www.vryeweekblad.com/mense-en-kultuur/2020-08-20-vergete-vroue-in-die-warboel-van-oorlogfeite/)

Aanvullende bronne

Cilliers, S. 2016f. Sol Plaatje-beeld op Kruger-plaas onthul.

George 2015. Wit en swart oorlogsveterane ‘kan só versoen word’.

Giliomee 2004. Die Afrikaners.‘n Biografie. (Hoofstuk 7, bl. 187-222.)

Giliomee & Mbenga (reds.) 2007. Nuwe geskiedenis van Suid-Afrika. (Hoofstuk 8, bl. 218-223.)

Joubert, J. 1999a. ‘Moenie Boere uit oorlog skryf’, bl. 16.

Joubert, J. 1999b. Erken swartes se rol in die oorlog, bl. 6.

Oosthuizen & Grundlingh 2014. Onderhoud: Oorlogsfutiliteit gryp steeds die verbeelding aan.

Pretorius, F. 2013. Kampboek kyk nuut, maar nie elke insig klop, bl. 11. (Resensie van Van Heyningen 2013 – sien hier onder.)

Pretorius & Pretorius 2011. Konsentrasiekampe vir swart vlugtelinge in die Heidelbergdistrik gedurende die Anglo-Boereoorlog.

Reitz 2013. Kommando – Van perde en manne.[9]

Scher 2012a. Naoorlogse rasseverhoudings, 1902-1948, bl. 255-259.

Sello 1999. Die Boereoorlog. Maak versoening vername doel, bl. 10.

Smith, C. 2013. Hart van die Afrikaner … en nou méér, bl. 10.

Smith, C. 2015i. Muur huldig slagoffers van kampe, bl. 5.

Smith, C. 2015r. Boere-oorlog se naam verander.

Thompson, D. 1999a. Oorlog ‘wentel in wese om hebsug’, bl. 13.

Thompson, D. 1999b. Op soek na ’n skulderkentenis, bl. 13.

Van Bart 2012f. Terreur, kampe en erf-trauma, bl. 10.

Van Bart 2012g. Sodat ons nie ooit sal vergeet, bl. 10.

Wessels, A. 2010. Noodsaaklike boek vir SA, bl. IV.

Comaroff (ed.) 1973. The Boer War Diary of Sol T Plaatje, an African at Mafikeng.

Cuthbertson e.a. (eds.) 2002. Writing a Wider War: Rethinking Gender, Race and Identity in the South African War, 1899-1902.

Nasson 2010. The war for South Africa: The Anglo-Boer War, 1899-1902.

Nasson 1983. “Doing down their Masters”. Africans, Boers and treason in the Cape Colony dring the South African War, 1899-1902, bl. 29-53.

Nasson 1988. The War of Abraham Esau 1899-1901. Martyrdom, Myth and Folk memory in Calvinia, South Africa, bl. 239-265.

Nasson & John 1985. Abraham Esau: A Calvina martyr in the Anglo Boer War, bl. 65-80.

Van Heyningen 2013. The Concentration camps of the Anglo-Boer War. (Waarin die lyding van swart inwoners in kampe onder die loep geneem word.)

Warwick, P. 1983. Black people and the South African War 1899-1902.

Wassermann 2011. The suspects are not to be treated as prisoners or convicts: a labour camp for Africans associated with the Boer Commandoes during the Anglo-Boer War.

Fransman, W. Jr. 2019. Abraham Esau, martelaar van Calvinia. Geplaas 25 Maart 2019. https://www.netwerk24.com/Stemme/Aktueel/abraham-esau-martelaar-van-calvinia-20190322

Foto: Abraham Esau

2.7 Die taalbewegings

Aanvullende bronne

Du Plessis, L.T. 1983a. ’n Kritiese beskouing van die identifikasie van die Afrikaanse taalbewegings en hulle funksies.

Du Plessis, L.T. 1987b. Eietydse ideologiese groepering en die manipulasie van Afrikaans: drie gevallestudies, bl. 99-112.

Du Plessis, L.T. 1988a. ’n Herinterpretasie van die tradisionele benadering tot die Afrikaanse taalbewegings, bl. 79-92.

Du Plessis, L.T. 1988b. Politiek en die ontwikkeling van Afrikaans, bl. 75-80.

Du Plessis, L.T. 1988c. Bydrae in Carstens & Waher (reds.) 1988: 1-15.

2.8 Marginalisering van die bruin sprekers van Afrikaans

“Verstandig gesproke behoort bruin mense gereken te word as Suid-Afrika se mees veelrassige prestasie. … Bloot omdat bruines uit ŉ mengelmoes van rasse, etniese of kulturele-agtergronde kom. Gekonstrueer deur verskillende invloede, konvensies en so meer uit heelwat dele van die wêreld: Afrika, Europa, die Ooste en verder globaal.” (vgl. Lloyd 2012e)

“Bruin mense se storie word nie goed genoeg vertel nie. As ons dit doen, het ons ’n beter kans om die taal te bevorder en te beskerm.” (Mev. T. Mkhwanazi-Xaluya, voorsitter van die Kommissie vir die Bevordering van die Regte van Kulturele, Godsdienstige en Linguistiese Gemeenskappe, soos aangehaal in Prince 2015: 11)

Aanvullende bronne

Carstens, W.A.M. 2016. Afrikaans op kampusse 9.

Du Pisani 2012. B.J. Vorster en afsonderlike ontwikkeling, bl. 345-368.

Giliomee & Mbenga (reds.) 2007. Nuwe geskiedenis van Suid-Afrika.

Lategan, H. 2015a. Vlakte is só oor die Ma’s weg was, bl. 19.

La Vita 2017. Taal van pyn en vreugde, bl. 11.

Scher 2012a. Naoorlogse rasseverhoudings, 1902-1948, bl. 255-273.

Scher 2012b. Die vestiging van die apartheidstaat, 1948-1966, bl. 311-324.

Steyn, J.C. 1987a. Trouwe Afrikaners. Aspekte van Afrikanernasionalisme en Suid-Afrikaanse taalpolitiek 1875-1938, bl. 121-133.

Adhikari (ed.) 2009. Burdened by Race: Coloured Identities in Southern Africa.

Ross, R. 2009. A Concise History of South Africa.

Ross e.a. 2011. Cambridge History of South Africa.

Titus 2015d. Open Stellenbosch: “Why did God make me black?”

De Vries, A. 2020-. Jeugdag is vir te veel nog #AlutaContinua. Geplaas 19 Junie 2020. https://www.vryeweekblad.com/menings-en-debat/2020-06-18-jeugdag-is-vir-te-veel-nog-alutacontinua/

Wyngaard, H. 2020. Ras en die tale wat ons praat. Die Burger, 27 Junie 2020. https://www.netwerk24.com/Stemme/Menings/ras-en-die-tale-wat-ons-praat-20200625 (Oor waarom die gebruik van die term ‘kleurling’ onaanvaarbaar is.) .) (In Beeld gepubliseer as: “’Onbewustelike’ woorde’”. 1 Julie 2020, bl. 9.)

2.8.1 Die uitskuif van bruin (en swart) mense ná Unie-tydperk

“Ons beskou die geskiedenis as wat mense in die verlede aan mekaar gedoen het.” (F. Pretorius 2008: 15)

“Die kern van die saak is dat politici nooit na bruin mense moet afpraat nie, nooit hulle vermoë moet onderskat om ander weivelde te beproef nie; en nooit hulle bydrae tot die vryheidstryd moet ondermyn nie.” (Kadalie 2014: 8)

Aanvullende bronne

Abercrombie 1938. Afrika se gevaar. Die Kleurlingprobleem.

Cruse 1947. Die opheffing van die Kleurling-bevolking.

Du Pisani 2012. B.J. Vorster en afsonderlike ontwikkeling, bl. 345-368.

Felix 2015. ‘Bruin mense se stryd teen apartheid net so belangrik’.

Giliomee & Mbenga (reds.) 2007. Nuwe geskiedenis van Suid-Afrika.

Giliomee 2012e. “Aanpas of sterf”, 1978-1994, bl. 389-404.

Giliomee 2012f. Opstand, oorlog en oorgang, 1984-1994, bl. 405-428.

Kadalie 2014. Moenie afpraat na bruin mense, bl. 8.

Laubscher, C.J. 2002. Die geskiedenis van grondbesit in Distrik Ses tot 1984 met spesiale verwysing na die invloed van die Groepsgebiedewet ná 1966.

Le Cordeur, M.L.A. 2016b. Kanalla-dorp was ‘colourful’.

Lloyd 2005b. Omstrede Hendrickse ken regte pad.

Lloyd 2007. Dis tyd om bruin leiers te vergewe.

Price, I. 2015. As sy net kan terugtrek na Distrik Ses, bl. 21.

Scher 2012a. Naoorlogse rasseverhoudings, 1902-1948, bl. 255-273.

Scher 2012b. Die vestiging van die apartheidstaat, 1948-1966, bl. 311-324.

Thomas, C. 2016b. UWK – Die Universiteit van die Werkersklas 1960-2010 met die klem op studente- en politieke kultuur, bl. 489-505.

Brown 1988. Speaking in tongues: Apartheid and languages in South Africa.

Ebrahim, N. 2013. Noor’s story. My life in District Six.

MacMillan 1927. The Cape colour question. A Historical survey.

Mellow 2016. District Six: 3 000 ex-residents still waiting for land.

Pinnock 2016. Gang Town.

Ross, R. 2009. A Concise History of South Africa.

Ross e.a. 2011. Cambridge History of South Africa.

Sonn 1986. A decade of struggle; a selection of speeches and articles.

Thatcher 1980. Cape Town coloreds fight for their District Six.

Willemse, H. 1993. Rethinking Afrikaans Language and Literature: Facets of a Current Debate, bl. 261-264.

Taka, R. 2019. Metro raak betrokke by Distrik 6-grondhervorming. Geplaas 12 Febr. 2019. https://www.netwerk24.com/Nuus/Munisipaliteite/metro-raak-betrokke-by-distrik-6-grondhervorming-20190212

Internetskakels

Wikipedia 2014 (98). Abdullah Abdurahman.

Wikipedia 2014 (99). Tricameral Parliament.

Distrik Ses-museum (opgerig 1994)

Wikipedia 2014 (100). District Six Museum.

Payne, S. 2020. The future of the iconic District Six Museum hangs in the balance – yet another Covid-19 casualty. Geplaas 8 Sept. 2020. https://www.dailymaverick.co.za/article/2020-09-08-the-future-of-the-iconic-district-six-museum-hangs-in-the-balance-yet-another-covid-19-casualty/

Foto’s: Distrik Ses-museum

Bron: https://www.dailymaverick.co.za/article/2020-09-08-the-future-of-the-iconic-district-six-museum-hangs-in-the-balance-yet-another-covid-19-casualty/

2.8.2 Die bruin gemeenskap in Suid-Afrika: “Ons is óók hier!”

“Ek het grootgeword met die idee dat ek beter was as swartmense… Ek het grootgeword met die idee dat ek minder werd was as ’n wit mens.” (Erasmus 2003)

“Ek het altyd geglo dat, hoe jy jou geleenthede benut, het niks met velkleur te doen nie. Jy is ŉ joernalis of nie, en die bruin of wit voorvoegsel maak nie ŉ verskil aan jou prestasie nie.” (Zelda Jongbloed, aangehaal in M. Malan 2014: 11)

“To write about the Coloured people and their distinct history is, and has always been a controversial matter”. (Van der Ross 2015:1)

“… ek weet julle wit mense sê graag dat ons trots moet wees op ons geskiedenis, ons voorvaders en ons tradisies. Maar laat ek nou dit vir jou sê: My geskiedenis is jou geskiedenis, my tradisies is jou tradisies, en dit sal my nie verbaas as sommige van my voorvaders ook jou voorvaders is nie.” (Aangehaal in D. Titus 2016d: 186-187)

Aanvullende bronne

Die bruin gemeenskap in Suid-Afrika

Adhikari (ed.) 1996. Straatpraatjes. Language, politics and popular culture in Cape Town, 1909-1922.

Adhikari 2002. Hope, fear, shame, frustration: Continuity and change in the expression of Coloured identity in white Supremacists South Africa, 1910-1994. (Ph.D.)

Adhikari, M. 2004. ‘Not black enough’: Changing expressions of coloured identity in post-apartheid South Africa, bl. 167-188.

Adhikari (ed.) 2009. Burdened by Race: Coloured Identities in Southern Africa.

Cilliers, S.P. 1963. The Coloured People of South Africa: A Factual Survey.

Du Pre 1992a. Strangers in their own country: A political history of the ‘coloured’ people of South Africa 1652-1992 – In Introduction.

Du Pre 1994. Separate but unequal: The ‘Coloured’ people of South Africa. A political history.

Erasmus, Z. 2017a. Blackness, oceans and South Africa’s colonial history are at my family’s core.

Lewis 1987. Between the Wire and the Wall: a History of South African Coloured Politics.

Marais, J.C. 1968. The Cape Coloured People, 1652-1937.

McKaiser 2016a. It’s time to decolonise Afrikaans.

Pijoos & Coetzee 2017. I am coloured.

Tennant 2006. The Coloured People.

Van der Ross 1979. Myths and Attitudes: An Inside Look at the Coloured People.

Van der Ross 1986. The Rise and Decline of Apartheid. A Study of Political Movements among the Coloured People of South Africa.

Van der Ross 1993. Van der Ross discusses 100 questions about coloured South Africans.

Van der Ross 2010. A blow to the hoop … the story of my life and times.

Venter, A.J. 1974. Coloured – A Profile of Two Million South Africans.

Felix 2015. ‘Bruin mense se stryd teen apartheid net so belangrik’.

Flaendorp 2016. Bruin gemeenskap moet homself help, bl. 4-5.

Floris 2016. ‘Swart hare is nie ’n patch op bruin hare nie!’

Kadalie 2016a. Die probleem met bruines, bl. 8-9.

Kulsen 2016. My taal is my lewe.

La Vita 2017. Taal van pyn en vreugde, bl. 11.

Lloyd 2016b. Leopold Scholtz se Kruispaaie, bruin mense en die huidige taalherrie.

McKaiser 2016b. Afrikaans is nog lank nie bevry nie.

Theron, E. & M. Swart (reds.) 1964. Die kleurlingbevolking van Suid-Afrika.

Theron, E. & J.B. du Toit 1977. Kortbegrip van die Theron-verslag.

Titus 2017c. SA se kleurryke slaai, bl. 19.

Van der Elst 2017. Ons kom van vêr, noordelike boekbekendstelling.

Van der Rheede 2017b. Die lesse van prof Richard, bl. 11.

Wyngaard, H. 2015e. ‘Hoekom is bruines nie in boedel?’.

De Vries, A. 2020-. Jeugdag is vir te veel nog #AlutaContinua. Geplaas 19 Junie 2020. https://www.vryeweekblad.com/menings-en-debat/2020-06-18-jeugdag-is-vir-te-veel-nog-alutacontinua/

Kamfer, R. 2018. ’n Geskiedenis geskryf in sand. Rapport Weekliks, 28 April 2018, bl. 8-9.

Wikipedia 2014 (103). Coloured.

Wikipedia 2014 (104). Kleurlinge.

Geskiedenis

Cruywagen, D. 2015. Kom ons vat ons taal terug!, bl. 6.

Dido 2003. Afrikaans is my taal en ek is Afrikaans.

Fransman 2014. Afrikaans se ander baadjie.

Kivedo 2015. Dennis slaan die spyker op sy kop, bl. 10.

La Vita 2017. Taal van pyn en vreugde, bl. 11.

Magerman 2014. Waar is ons bruin akteurs?

Opperman, S. 2012. Fondasie-‘mixture’ geen vals identiteit, bl. 3.

Small, A. 1961. Die eerste steen.

Sonn 1994. Gaan soek die helde. Bruinmense moet weet ‘ons het trotse geskiedenis’, bl. 8.

Theron, E. (red.) 1964. Die kleurlingbevolking van Suid-Afrika.

Titus 2015c. Ons het ons verlede vergeet.

February, V.A. 1976. The Afrikaans language: Afrikanerizing instrument, bl. 11-24.

Marais, J.C. 1968. The Cape Coloured People, 1652-1937.

Petrus & Isaac-Martins 2012. The Multiple Meanings of Coloured Identity in South Africa, bl. 87-102.

Thomas, C. 2014. Coloureds: a complex history, bl. 547-573.

Van der Ross 2010. A blow to the hoop … the story of my life and times.

Van der Ross 2015. In our own skins – A political history of the Coloured People.

Venter, A.J. 1974. Coloured – A Profile of Two Million South Africans.

Yon 2008. Social diversity and ‘Inclusive Justice’: Coloured Identities in Democratic South Africa.

Kultuur en identiteit: wie is ons?

“As jy die woord kleurling of coloured hoor, kan jy dit nie met ons land se geskiedenis verbind nie. Deurdat ons geskiedenis onderdruk word, het ons bitter min plek in die samelewing. … Bruines was die eerste mense van die land. Ons besit egter baie min grond. Ons is afgesny van die ekonomiese en politieke debat in die land. Dit lyk asof bruines nie meer belangrik is nie.” (Aangehaal in Felix 2016c)

“Dit is duidelik vir wit Afrikaanse mense moeilik om lekker te verstaan waarom jy nie ’n klomp bruin Afrikaanssprekendes kry wat lyk asof hulle bemoei is met die bekommernis oor Afrikaans se toekoms nie. Of wat slaap verloor omdat Afrikaans op kampusse en elders ’n politieke teiken sou geword het nie.” (H. Wyngaard 2016c)

“Die benaming ‘Kleurling’ is … vir my ewe aanstootlik, krenkend en selfs rassisties”. (C. van der Rheede 2018 – https://www.netwerk24.com/Stemme/Menings/kry-nou-end-met-kleurling-20180410)

“Ek is ŉ Suid-Afrikaner, so wil ek bekend staan. As jy my uiterlike moet beskryf, kan jy selfs praat van ŉ bruin man met ŉ bleskop. Maar moet my net nie ŉ ‘Kleurling’ noem en as sodanig klassifiseer nie! Dit kry nou end!” (C. van der Rheede 2018 – https://www.netwerk24.com/Stemme/Menings/kry-nou-end-met-kleurling-20180410)

“Accepting (as one does) that no single race can lay claim to being ‘pure’ in the world today, isn’t it high time we abolish the nonsensical category of coloured – with all its apartheid hangover connotations?” (Magardie, K. 2018. It’s time to talk about coloureds – and they’re gatvol. Geplaas 4 Junie 2018. https://www.dailymaverick.co.za/opinionista/2018-06-04-its-time-to-talk-about-coloureds-and-theyre-gatvol/)

“Die bruin mense, nou op 8,8% van die bevolking talryker as wit mense, is meestal die afstammelinge van die Khoi en die San, die sowat 63 000 slawe wat tussen 1652 en 1808 na die Kaap gebring is en ‘n vermenging van al die groepe in die land.” (M. du Preez 2018. EFF maak ras sy verkiesingskreet. Beeld, 12 Junie 2018, bl. 6)

“Bruin mense se herkoms is meer divers. Die genepoel van dié wat nader aan die Kaap op plekke soos Wellington woon, lyk soos volg: Khoi-San (30,1%), Europees (24%), Oos-Asiër (10,5%), Suid-Asiër (19,7%) en Wes- en Oos-Afrika (15,6%). Bruin mense wat verder van Kaapstad af woon, het meer Khoi-San- en minder slawebloed en sowat20% Europese bloed.” (E. Brits 2019 – https://www.netwerk24.com/Stemme/Aktueel/wit-afrikaners-dra-gene-van-slawe-en-khoisan-studie-20190212)

“Bioloog Quintana-Merci heeft in 2010 aangetoond dat de ‘Kleurlingbevolking’ van Zuid-Afrika langs vrouwelijke lijn voor meer dan 60% van Khoi-khoin of Boesman-afstamming is, voor 16% van Aziatische afstamming en slechts voor 5% van Europese afstamming. Langs mannelijke lijn is het beeld meer divers: de zogenaamde ‘paternal contribution’ is voor 45% Afrikaans (zwart en bruin), voor 37% Europees en voor 17% Aziatisch. Het gaat hier dus om een rijk geschakeerde etnisch-culturele bevolkingsgroep.” (Van der Graaff, B. 2019. Die “K”-woord wat so seermaak. Geplaas 10 Mei 2019. https://voertaal.nu/die-k-woord-wat-so-seermaak/)

“Cape people, half-castes, God’s step-children, Bastards, Hottentots, Eurafricans, half-breeds, racial hybrids, middle minority, buffer group, mixed-bloods, marginal men, in-betweeners, brown Afrikaners, middle children, twilight people, blacks, so-called coloureds, people of mixed race, Camissa, kleurlings, bruinmense, Boesmans, gam; just a few names given through history to the people now called, and who call themselves, coloureds.

This sprawling (and mostly offensive) nomenclature reveals South Africans’ uncertainty concerning how to understand people whose genetic and cultural diversity resists narrow racial categorisation.” (Trotter, H. 2019. Cape coloureds: It is a complex cultural heritage. Geplaas 5 Nov. 2019. https://www.iol.co.za/capeargus/life/cape-coloureds-it-is-a-complex-cultural-heritage-36690781)

“As a Coloured South African I look back five seconds and there’s no pre-me, there’s no pre-my generation of filmmakers. Coloured South Africans have no history of seeing their language, their lives or themselves represented in the media, in theatre or in literature, whereas white people do.” https://www.bbc.com/future/article/20200514-is-afrikaans-in-danger-of-dying-out)

“Dit is maklik om oor bruin teenoor swart rassisme te skryf, oor ons sogenaamde beheptheid met hare en “reg” trou vir ’n ligtervellige nageslag, oor rassistiese wit mense en hul praktyke, swart politici of openbare leiers se mensonterende uitsprake oor bruin mense, maar …

Ons swyg in al 11 amptelike tale oor die omgekeerde -isme waaroor al hoe meer jong mense hulle byna daagliks na sosiale media wend. Die vooroordeel en rassestereotipering van swart teenoor bruin jeug. Maar ons weet dan nie daarvan nie, is vir my geen geldige verweer meer nie. Ek wéét. Daaroor praat? Of skryf? Nee, we can’t mos shame what we can’t name. Maar hulle, onse kinders, hulle noem die bybie by sy naam: Rassisme. (https://www.vryeweekblad.com/menings-en-debat/2020-07-02-bruin-jeug-duld-nie-langer-hul-swart-broers-en-susters-se-rassisme-nie/)

Aanvullende bronne

Baron, K. 2003. Bruin mense is moeg daarvoor om aanhou “Wolf!” te skreeu.

Belcher 1987. Afrikaans en kommunikasie oor die kleurgrens, bl. 17-34.

Boezak, E. 2016a. Dié mense praat maar net die taal, en dis genoeg, bl. 11.

Boezak, E. 2016b. ‘Wayde maak my trots om bruin te is’.

Carstens, W.A.M. 2015b. Waar is die bruin mense se stem?, bl. ??

Cruywagen, D. 2015. Kom ons vat ons taal terug!, bl. 6.

De Vries, W. 2015g. Antjie Krog op swart skrywersberaad: Ons slaan vuis om slagoffers te wees.

De Vries, W. 2017b. Wellingtonse gemeenskapsleiers voer oop gesprek oor taal en identiteit.

Dido 2003. Afrikaans is my taal en ek is Afrikaans.

Erasmus, Z. 2003. Bruin, swart en Afrikaans: jy kan ál drie terselfdertyd wees.

Felix 2016c. ‘Bruin mense beroof van hul identiteit’.

Flaendorp 2017. Identiteitskrisis die gevolg van historiese denkfout.

Floris 2016. ‘Swart hare is nie ’n patch op bruin hare nie!’

Glorie 2017. Dramaturge Amy Jephta: ‘Kinderen vergaan op de Kaapse Vlakte!’, bl. 186-187.

Jackson, N. 2013e. Verskeidenheid deel van identiteit – Koopman, bl. 2.

Jeffreys, H. 2013. Verenigd ja! Maar zamenhorig…?, bl. 32-33.[10]

Kadalie 2014. Moenie afpraat na bruin mense, bl. 8.

Kadalie 2016a. Die probleem met bruines, bl. 8-9.

Koopman, N. 2015c. Moenie dat eng grense jou definieer nie.

Kulsen 2016. My taal is my lewe.

Lloyd 2010c. “Sy vel was donker, sy broer s’n lig.”

Lloyd 2011. Bruines moet hulself ekonomies bemagtig.

Lloyd 2012d. Kroes, kras en kordaat.

Lloyd 2012e. ‘Bruin werklikheid’ vs. ‘bruin konsep’.

Lloyd 2013d. ‘Bruin werklikheid’ of ‘bruin konsep’?, bl. 9.

Lloyd 2013f. Bruin TV-kanaal se toekoms is onseker.

Lloyd 2014a.Ons mense het reg op selfidentifikasie, bl. 9.

Lloyd 2014e. Word Dookoom se lied ons nuwe taal?, bl. 9.

Lloyd 2014f. Instituut vir Geregtigheid en Versoening se statistieke is bekend.

Lloyd 2015a. Kleurkodes.

Lloyd 2015d. Bruin identiteit en Afrikaans

Lloyd 2016b. Leopold Scholtz se Kruispaaie, bruin mense en die huidige taalherrie.

MacMaster 2016. Tokkelok, teologie en toi-toi in die tagtigerjare aan die UWK, bl. 237-271.

Mischke 1998. Bruines bou Afrikaans-brûe, bl. 1.

Naude, C-P. 2013. Bruin lyk my na die nuwe swart.

Opperman, S. 2012. Fondasie-‘mixture’ geen vals identiteit, bl. 3.[11]

Oosthuizen, J. 2017c. US Woordfees: HemelBesem se god praat Afrikaans.

Petersen 2015. Being coloured in a black and white South Africa.

Pijoos & Coetzee 2017. I am coloured.

Phillips, A. 2016. Afrikaans is sleutel vir bruin toekoms, bl. 4-5.

Rooi 2015f. Bruin mense ‘het genoeg gehad’ sê Peter Marais.

Rooi 2017. Om bruin te wees of net ŉ Suid-Afrikaner.

Scholtz, L. 2012d. Moenie teen die reënboog baklei.

Small 1995. Kaaps dra die volle noodlot van sy sprekers, bl. 11.

Sonn 1994. Gaan soek die helde. Bruinmense moet weet ‘ons het trotse geskiedenis’, bl. 8.

Steyn & Kamper 2009. Toekomsverwagtinge onder die jeug van die Bruin bevolkingsgroep in Suid-Afrika.

Titus 2003. Bruin?

Titus 2007. Ons is bruin en trots daarop, bl. 2.

Titus 2013b. Is bruines werklik so verdeeld soos Afrikaners?

Titus 2015c. Ons het ons verlede vergeet.

Titus 2017a. Afrikaans sonder sy weermag, bl. 17.

Titus 2017b. Nederlander gee bruin mense ŉ ‘mond’.

Van der Ross 1984. Die patroon van wit-bruin-verhoudinge, bl. 12-13, 15.

Van der Ross, R. 2008. En waar pas die bruin mense in?, bl. 16.

Wiese 1988. Die UWK en Afrikaans, bl. 28-29.

Willemse, H. 1994. ‘Ons het lang genoeg gekruip net soos gedierte na die wit man’, bl. 149-163.

Willemse, H. 2008. ŉ Kleurlingkenner se kenner, bl. 27-38.

Willemse, H. 2016c. Soppangheid vir Kaaps: Mag, Kreolisering en Kaapse Afrikaans, bl. 71-82.

Wyngaard, H. 1999. Dankie, maar nee dankie vir Afrikanerskap,bl. 4.

Wyngaard, H. 2011. Ons standpunte van annerkant die treinspoor.

Wyngaard, H. 2014. ‘Bruin’ of bruin trek steeds die aandag skeef, bl. 9.

Wyngaard, H. 2015b. Indruk: Richard van der Ross se In our own skins.

Wyngaard, H. 2015c. Afrika van die -aanses anders as dié van -aners, bl. 11.

Wyngaard, H. 2015d. Antjie Krog: Wit en bruin moet slagofferskap los, bl. 4.

Wyngaard, H. 2015e. ‘Hoekom is bruines nie in die boedel?’, bl. 15.

Wyngaard, H. 2016c. Bruines moet daar Afri-kans aangryp.

Wyngaard, H. 2016d. Uit die buitenste baan.

Du Pre 1994. Separate but unequal: The ‘Coloured’ people of South Africa. A political history.

Du Pre 1997. One nation, many Afrikaners: the identity crisis of “Brown” Afrikaners in the New South Africa, bl. 81-97.

Erasmus, Z. (ed). 2001. Coloured by history, shaped by place: a new perspective on coloured identities in Cape Town.

Erasmus, Z. 2017a. Blackness, oceans and South Africa’s colonial history are at my family’s core.

February, V.A. 1981. Mind your colour: the Coloured stereotype in South African literature.

James, W. (ed.) 1996. Now that we are free: Coloured communities in a democratic South Africa.

Marshall 2017. Coloured mentality: the web series that asks what it means to be coloured.

McKaiser 2016a. It’s time to decolonise Afrikaans.

McKaiser 2016b. Afrikaans is nog lank nie bevry nie.

Petrus & Isaac-Martins 2012. The Multiple Meanings of Coloured Identity in South Africa, bl. 87-102.

Titus 2015d. Open Stellenbosch: “Why did God make me black?”

Van der Rheede 2014c. Who is African and who is not?

Van der Ross 1979. Myths and Attitudes: An Inside Look at the Coloured People.

Van der Ross 1986. The Rise and Decline of Apartheid. A Study of Political Movements among the Coloured People of South Africa.

Van der Ross 1993. Van der Ross discusses 100 questions about coloured South Africans.

Van der Ross 2015. In our own skins – A political history of the Coloured People.

Whisson & Van der Merwe 1972. Coloured Citizenship in South Africa.

Williams, C, & T. February 2017. ‘My broe, I’m more than just your stereotype, eksê’.

Yon 2008. Social diversity and ‘Inclusive Justice’: Coloured Identities in Democratic South Africa.

Coetzee, O. & J. Kinnear 2020. Op die frontline: ’n Onnerhoud met Joshua Kinnear oor die bou van ’n gemeenskapradio. Geplaas 22 Julie 2020. https://www.litnet.co.za/op-die-frontline-n-onnerhoud-met-joshua-kinnear-oor-die-bou-van-n-gemeenskapradio/

De Vries, I. 2019. Afrikaans: Waarheid en versoening onder een DAK, Geplaas 3 April 2019. https://www.litnet.co.za/afrikaans-waarheid-en-versoening-onder-een-dak/

De Vries, A. 2020. Bruin jeug duld nie langer hul swart broers en susters se rassisme nie. Geplaas 3 Julie 2020. https://www.vryeweekblad.com/menings-en-debat/2020-07-02-bruin-jeug-duld-nie-langer-hul-swart-broers-en-susters-se-rassisme-nie/[12]

Du Plessis, T. 2019. DAK bring ‘n stukkie hoop vir Afrikaans. Rapport Weekliks, 3 Maart 2019, bl. 6. https://www.netwerk24.com/Stemme/Menings/tim-du-plessis-dak-bring-n-stukkie-hoop-vir-afrikaans-20190303

Fick, R. 2019. Afrikaans se nuwe pad. By, Beeld, 6 April 2019. https://www.netwerk24.com/Stemme/Menings/afrikaans-se-nuwe-pad-20190403

Kok, M. 2018. ‘Dice’ het inderdaad verkeerd geval. Beeld, 13 April 2018. https://www.netwerk24.com/Stemme/MyStem/dice-het-inderdaad-verkeerd-geval-20180412

Pienaar, H. 2019. US Woordfees 2019: Hot noot. https://www.litnet.co.za/us-woordfees-2019-hot-noot/

Pieter, Bloemfontein 2019. Ons is bruin, nie swart of wit. Volksblad, 13 Maart 2019. https://www.netwerk24.com/Stemme/MyStem/ons-is-bruin-nie-swart-of-wit-20190312

Titus, D. 2019. Kom ons vat hande. Rapport Weekliks, 17 Maart 2019, bl. 11.

Titus, D. 2019. Klippe gooi? Ôs staan lieweste ytie klippe yt op. Beeld, 11 Aoril 2019.

https://www.netwerk24.com/Stemme/Menings/klippe-gooi-os-staan-lieweste-ytie-klippe-yt-op-20190410

Van der Graaff, B. 2019. Die “K”-woord wat so seermaak. Geplaas 10 Mei 2019. https://voertaal.nu/die-k-woord-wat-so-seermaak/ (Ook geplaas in Zuid-Afrika Spectrum, Mei 2019, bl. 56-58.)

Van der Rheede, C. 2018. Kry nou end met ’Kleurling’. Geplaas 12 April 2018. https://www.netwerk24.com/Stemme/Menings/kry-nou-end-met-kleurling-20180410

Willemse, R. 2018. Kô laat ôs praat oor die term ‘Kleurling’. Geplaas 22 April 2018. https://www.netwerk24.com/Stemme/Menings/ko-lat-os-praat-oor-die-term-kleurling-20180420

Wyngaard, H. 2019. Hoe gaan dit reggestel word? Geplaas 8 Maart 2019. https://www.netwerk24.com/Stemme/Menings/en-hoe-gaan-dit-reggestel-word-20190307

Wyngaard, H. 2019. Bruin mense moet deelneem aan die gesprek. Rapport Weekliks. 17 Maart 2019, bl. 6. https://www.netwerk24.com/Stemme/Menings/heindrich-wyngaard-bruin-mense-moet-deelneem-aan-die-gesprek-20190317

Wyngaard, H. 2019. Wie mag eerste taalklippe gooi? Geplaas 4 April 2019. https://www.netwerk24.com/Stemme/Menings/wie-mag-eerste-taalklippe-gooi-20190404 (Sien D. Titus 2019 se reaksie hierop – https://www.netwerk24.com/Stemme/Menings/klippe-gooi-os-staan-lieweste-ytie-klippe-yt-op-20190410)

Wyngaard, H. 2020. Ras en die tale wat ons praat. Die Burger, 27 Junie 2020. https://www.netwerk24.com/Stemme/Menings/ras-en-die-tale-wat-ons-praat-20200625 (Oor waarom die gebruik van die term ‘kleurling’ onaanvaarbaar is.) (In Beeld gepubliseer as: “’Onbewustelike’ woorde’”. 1 Julie 2020, bl. 9.)

Wyngaard, H. 2020. Hoe nou met dié óú probleem? Geplaas 7 Aug. 2020. https://www.netwerk24.com/Stemme/Menings/hou-nou-met-die-ou-probleem-20200806

Cruywagen, D. 2019. Coloureds are Africans: We are the indigenous people of South Africa. Geplaas 15 Oktober 2019. https://www.dailymaverick.co.za/opinionista/2019-10-15-coloureds-are-africans-we-are-the-indigenous-people-of-south-africa/

Magardie, K. 2018. It’s time to talk about coloureds – and they’re gatvol. Geplaas 4 Junie 2018. https://www.dailymaverick.co.za/opinionista/2018-06-04-its-time-to-talk-about-coloureds-and-theyre-gatvol/

Trotter, H. 2019. Cape coloureds: It is a complex cultural heritage. Geplaas 5 Nov. 2019. https://www.iol.co.za/capeargus/life/cape-coloureds-it-is-a-complex-cultural-heritage-36690781?

2.8.2.2 Taal

“Kaaps behoort nie net aan sy sprekers nie, maar aan elkeen wat Afrikaans is.” (Prof. F.S. Hendricks, aangehaal in A. de Vries 2013a: 8)

“Volgens Small is Kaaps dus ’n volwaardige, selfstandige taal; ’n effektiewe taal van verset teen politieke onreg. Kortom: Dis ’n taal wat sy sprekers se diepste gevoelens verwoord.” (M. le Cordeur 2013a: 9)

“Selfs as ’n mens Kaaps ’n dialek noem, doen jy nie afbreuk daaraan as ’n volwaardige taal nie.” (D. Hugo 2015d: 113)

“Kaaps het as basis Afrikaans en bevat al die klanke wat in Afrikaans voorkom.” (Peter Snyders, https://blik.co.za/artikel/454)

“Afrikaans is nie meer die taal van die wit elite nie. Bruin mense gaan dus sentraal binne hierdie debat staan en vir hulself praat.” (D. van Wyk 2016a)

“Die waarheid is … dat ons Afrikaans op ons tong bewaar het voordat die Afrikaner openlik die nuwe taal goedgesind was. Afrikaans is dus ons teken, ons bewys by uitstek, van hoe ons, en dat ons van hierdie bodem is – op grond waarvan ons elke eis kan stel en elke stryd kan stry.” (Prof Adam Small, aangehaal in J. Diergaardt 2016: 396)

“So sêrit soes it is. Meanit soes djy lis is.” (A. Louw 2019 – https://www.netwerk24.com/Stemme/Menings/so-serit-soes-it-is-meanit-soes-djy-lis-is-20190208)

“Wat my bekommer, is dat daar mense onder ons is, swart mense, wat daarop aandring dat ons nie Afrikaans mag of moet praat of beskerm nie.

Daar is sekerlik baie probleme met die manier waarop taal gebruik is as ’n manier om mag uit te oefen. Baie van die mense met wie Afrikaans geassosieer word, is nie wat ’n mens sou beskryf as oopkop nie. Maar die doelbewuste verwoesting van iemand anders se kulturele artefakte is eenvoudig wreed – of dit nou die Taliban se vernietiging van Boeddhabeelde in die Bamidjan-vallei in Afganistan is of die oorspronklike taal van bruin mense, ’n taal waarvoor hulle nou al generasies lank aan die geselpaal vasgebind is.” (Lagardien, I. 2019. Dêm seker sal ek Flaaitaal praat – klappe ten spyt … Rapport Weekliks, 24 Febr. 2019, bl. 5.)

——–

“Of hoe?”

Moetie rai gammattaal gebrykie:
dit issie mooi nie:
dit dieghreid die coloured mense –
of hoe?

Wat traai djy
om ’n coloured culture te create?
of dink djy is snaaks
om soe te skryf?
of hoe?

Traai om ôs lieweste op te lig;
ôs praat mossie soe nie ..?
of hoe?

Uit: Peter Snyders 1981. Brekfis met vier. Bellville: Uitgewery Skoppensboer.

—————-

Vervolg van teks van Trantaal in boek:

“Nou ’n image soes dai, is vi my paralyzing, omdat ek ’n kind het, en ek kan myself in dink hoe ’it moet voel as ek dink die polisie kan nou ienagge tyd begin skiet op my kinnes.

Nou omdat ek myself kan indink inne swat vel omdat ’it ’ie vi my abnormal issie, wan ek is oek eintlik swat, al try mense al vi jare om my otherwise te convince. Maa omdat ek dai kan doen, vestaan ek hoekom swat mense soe kwaad is, ek wiet waa hulle aggression vandaan kom, dai supressed aggression wat ôs eintlik net rêrag op mekaa ythaal.

Nou, wit mense, ek kan nooit vestaan waa hulle aggression vandaan kom ’ie. Ek try altyd om nie confrontational te wies as ek oo race praat ’ie, maa ek wil wit mense remind wan hulle seem om te vegiet as jy nie heeltyd hulle remind ’ie. Julle het vi ôs oppress vi decades, julle het ôs humiliate en getraumatise, en exploit en vi julle julle cities lat bou vi scraps vannie tafels af.

Julle het ôs met contempt getreat, ’it was niks vi julle om my ma ’n hotnot-teef te roep ’ie, en vi iemand annes se ma ’n kaffer-teef ’ie. Vi julle was julle kinnes die beste en ’it was orait as ôs se kinnes oppie straat moet sit. Dai is julle, nie ôs ’ie. Hou op vi ôs blame vi goed wat julle gedoen ’et en hou op kwaad wies vi ôs oo goed wat julle an ôs gedoen ’et.

Die problem met wit mense is hulle kannie hulle indink inne swat mens se vel ’ie, wan hulle is te lief vi hulle eie wit vel.” (Rapport Weekliks, 7 Des. 2014, bl. 15)

Teks deur Loit Sois:

“My week-en’ begin toe soemma vuure-vlam: fokkin reg langs my: ‘n moerse wendy-house innie backyard vannie neibi.

Dié fokkin bliksim innie pic, het, op sy eie admission, sy button-pyp gelight, die metsie brandend (onbewus) lat val, ‘n diep skyf getrêk, die pyp neegesit, en toilet toe geloep-en-val binne innie hys. Van daas hy mobile toe (net oorie pad). op sy return skrik hy homself poes-lam-asvaal en yt aalie geloewwe yt, wat hy nóg wil ytgetry-it. Want by dai tyd, toe krul die vlamme al yt byrie een venste ennie oeppe deu’, en smul dai tonge honge, moet bietsie meer as net hille tips, annie wendy se dak. Binne nogge miniet toe loom dai vlamme omhoeg en wapper crazily, soesse weird flaming hair-do, wat gevang is in cross-winds.
Jarrie, ek onhou nou-nog dai eerie klank innie nag: soesse bon-fire moet baie fuel, kraak dai planke staccato, soes honnedde vonke in random directions spasmodically jump, vannie skrik.” (Loit Sôls https://www.facebook.com/Kopskiet/posts/10153847825287741)

Oor Genadendal Dutch (woorde van Morawiese kerkleier Latrobe 1816, aangehaal in Titus 2016d: 189-190):

“We attended a divine service in the Lutheran church (Cape Town). Their hymns are sung in German, but the service delivered in Dutch. I did not understand much of the discourse, though by this time, I am tolerably well acquainted with Genadendal Dutch. This is a very convenient variety of that ancient language, and much to be recommended; for as our missionaries have learnt Dutch, chiefly by books, and from each other, their dialect is so well mixed with German both as to words and pronunciation, that it is easily understood both by a person acquainted with the German language only, and by a native Dutchman ignorant of German; and surely no one will deny, a language so constructed, that of two different nations, each may understand it, is a most desirable medium of conveying ideas, which is the proper way of speech.”

Aanvullende bronne

Adendorf 2010. Taalbaasskap vervreem bruines.

Blignaut & Lesch 2014. ‘n Ondersoek na die taalgebruik in Son as verteenwoordigend van Kaaps, bl. 19-41.

Burger, K. 2005. David en Taliep delf diep en sê: Uit die mond van die slawe kom Afrikaans, bl. 6.

Coetzee, O.M. 2016a. Verskoon my taalgebruik: Naai, nie rêragie!

Coetzee, O.M. 2016b. In ie gees van ie volk se stem!

Cruywagen, D. 2015. Kom ons vat ons taal terug!, bl. 6.

De Vries, A. 2013a. Kaaps ‘behoort aan iedere Afrikaanse’, bl. 8.

De Vries, A. 2015. Wie mag Kaaps in wie se Kaaps? ŉ Ondersoek na die gebruik van Kaaps in Marlene Van Niekerk se Kaar, bl. 1-16.

Dido 2003. Afrikaans is my taal en ek is Afrikaans.

Du Plessis, H. 2015. Om gedigte in ŉ Afrikaanse dialek te skryf, bl. 17-31.

Du Plessis, T. 2017b. Afrikaans se toekoms in bruin hande, bl. 6.

February, V.A. 1986. Bevryde Afrikaans, bl. 4-20.

Fransman 2014. Afrikaans se ander baadjie.

Glorie 2017. Dramaturge Amy Jephta: ‘Kinderen vergaan op de Kaapse Vlakte!’, bl. 186-187.

Hendricks, C. 2015. Woordeboek vind weer sy bruin bron. Afrikaans verryk met Kaapse variante.

Hendricks, F.S. 1978. ’n Sinchronies-diachroniese studie van die taalgebruik in “Kanna hy ko’ hystoe” van Adam Small.

Hugo, D. 2015d. Die vertaalbaarheid van gedigte in Kaaps ,bl. 112-119.

Jason 2014. Afrikaans se ander baadjie.

Jeffreys 2015c. Afrikaans, geskryf in swart ink, bl. 15.

Klopper 1983b. Die sosiale stratifisering van Kaapse Afrikaans, bl. 80-100.

Kotzé, E.F. 1983a. Variasiepatrone in Maleier-Afrikaans.

Kotzé, E.F. 1984. Afrikaans in die Maleierbuurt, bl. 41-73.

Kotzé, E.F. 2016. Die historiese dinamika van Kaaps – Toe en Nou, bl. 37-48.

Kulsen 2016. My taal is my lewe.

Landman, K. 2015c. Bybel in Kaapse Afrikaans, bl. 30.

Lategan, H. 2017. Kaaps hier as volwaardige Afrikaans bekyk, bl. 12-13.

Lawrence, M. 2016. Afrikaans is ’n taal wat deur slawe begin is.

Le Cordeur, M. 2010b. Bal die vuis vir Kaaps.

Le Cordeur, M. 2011a. Die variëteite van Afrikaans as draer van identiteit: ŉ Sosiokulturele perspektief, bl. 758-777.

Le Cordeur, M. 2011b. “Die rol van die bruinmense in die ontwikkeling van Afrikaans in Suid-Afrika.”

Le Cordeur, M. 2012b. “Verrekening van Kaaps en ander taalvariëteite in die onderwys.”

Le Cordeur, M. 2013a. Kaaps g’n ‘Gamat-taal’!, bl. 9.

Le Cordeur, M. 2015a. Die kwessie van Kaaps: Afrikaansonderrig op skool benodig ’n meer inklusiewe benadering, bl. 712-728.

Le Cordeur, M. 2015h. Die kwessie van Kaaps: Afrikaansonderrig op skool benodig ’n meer inklusiewe benadering, bl. 712-728.

Le Cordeur, M. 2016a. Neville Alexander Gedenklesing: Gee erkenning aan Kaaps as moedertaal.

Le Cordeur, M. 2016b. Kaaps: Tyd dat die taal van die Kaapse Vlakte in die formele skool verreken word, bl. 83-100.

Le Cordeur, M.L.A. 2018. Afrikaans … in bruin hande: Regtig?

Links 1983. Die Afrikaans van Kharkams.

Lloyd 2009b. Afrikaans kan gedy in dié landskap.

Lloyd 2011b. Bring tog maar dié offer vir Afrikaans.

Lloyd 2013g. Gerwel sou taalswaai waardeer.

Lloyd 2015c. Dis tyd dat bruines opkom vir hul taal, bl. 9.

Malan, M. 2017. In Kaaps kry haar woorde lêplek, bl. 12-13.

Malherbe, F.E.J. 1960. So verryk Kleurlinge ons taal, bl. 7.

Marais, D. 2013. Kaaps is nie ŉ joke-taal, bl. 3.

McKaiser 2016a. It’s time to decolonise Afrikaans.

McKaiser 2016b. Afrikaans is nog lank nie bevry nie.

Odendaal, B. 2015. Omgangsvariëteite van Afrikaans in die digkuns sedert Sestig, 32-63.

Odendaal, P. 2015. Standaardafrikaans kort ŉ ‘make-over’, bl. 9.

Oosthuizen, J. e.a. 2015. Afrikaans as onderrigtaal in skole.

Pakendorf 2012. Kaaps in Fokus! Verslag oor die simposium aan UWK, 19-20 Julie 2012.

Pakendorf 2017. Ons kom van vêr: LitNet Akademies-resensie-essay.

Pelser, W. 2015e. Dis nie ons taal nie, dis die taal, bl. 6.

Phillips, A. 2006. Miskenning van taal trap op armes se regte.

Phillips, A. 2016. Afrikaans is sleutel vir bruin toekoms, bl. 4-5.

Rademeyer 1938. Kleurling-Afrikaans. Die taal van die Griekwas en Rehoboth-Basters.[13]

Rooi 2015g. Haal politiek uit taal; erken ook Kaaps, bl. 3.

Scholtz, L. 2013D. Voldoen Kaaps aan vereistes?

Small 1995. Kaaps dra die volle noodlot van sy sprekers, bl. 11.

Small 2015. Small oor taal en medemens, bl. 14.

Titus 2012. Stiek yt vir ŉ Afrikaans met curves, bl. 18.

Titus 2015f. Die laaste plek om nee te sê.

Titus 2017a. ‘Gun Afrikaans ŉ lewe sonder polisiemag.’

Trantraal 2013. Die ‘jolly’ werk nie meer nie.

Van der Elst 2017. Ons kom van vêr, noordelike boekbekendstelling.

Van der Merwe, K. 2013. Grense vir Kaaps, bl. 5.

Van Heerden & Boezak 2017. Suidoosterfees 2017: ‘Ons moet al die variëteite van Afrikaans omhels’.

Van Rensburg, M.C.J. 2016c. Twee betekenisvolle momente in die geskiedenis van Kaaps, bl. 49-58.

Van Zyl, M. (Marchelle) 2016. Herkoms in ons eie mond.

Wiese 1988. Die UWK en Afrikaans, bl. 28-29.

Willemse, H. 2016c. Soppangheid vir Kaaps: Mag, Kreolisering en Kaapse Afrikaans, bl. 71-82.

Wyngaard, H. 1996. Kaapse digter-filosoof Adam Small kyk op 60 terug.

T’Sjoen 2015c. ‘Er is een derde Afrikaanse taalbeweging aan de gang en die is niet ‘wit”.

Le Cordeur, M. 2013b. “Kaaps: a variety of Afrikaans that underpins the individual and collective identities of the people on the Cape Flats.”

McCormick 2002. Language in Cape Town’s District Six.

Williams, R. 2020. ‘Kaaps is sterk gemerk’. Beeld, 2 Julie 2020, bl. 21. https://www.netwerk24.com/Stemme/Menings/kaaps-is-sterk-gemerk-20200701

Calitz, W. 2018. HemelBesem: rymkletser en Afrikaanse brugbouer. Geplaas 19 Julie 2018. https://voertaal.nu/hemelbesem-rymkletser-en-afrikaanse-brugbouer/

Jeremy vannie Elsies 2018. Hoeveel ons is daar in jou pond? Die Burger, 11 Julie 2018. https://www.netwerk24.com/Stemme/MyStem/hoeveel-ons-is-daar-in-jou-pond-20180710

Lagardien, I. 2019. Dêm seker sal ek Flaaitaal praat – klappe ten spyt … Rapport Weekliks, 24 Febr. 2019, bl. 5.

La Vita, M. 2019. Afrikaans en die kroesgedagte. Geplaas 23 Jan. 2019. https://www.netwerk24.com/Stemme/Profiele/afrikaans-en-die-kroesgedagte-20190118

Louw, A. 2019. ‘So sêrit soes it is. Meanit soes djy lis is.’ By, Beeld, 9 Febr. 2019. https://www.netwerk24.com/Stemme/Menings/so-serit-soes-it-is-meanit-soes-djy-lis-is-20190208

Steenkamp, A. 2018. Afrikaans, jou lekker ding! Huisgenoot, 14 Junie 2018. https://www.netwerk24.com/Kuier/afrikaans-jou-lekker-ding-20180614?IsAutoPublishArticle=true

Veary, J. 2020. Kaantie wires N.P.vban Wyk Louw? Rapport Weekliks, 21 Junie 2020, bl. 4-5. (Teks van 50ste N.P van Wyk Louw-gedenklesing, Universiteit van Johannesburg, 18 Junie 2020; YouTube: https://www.youtube.com/watch?v=H84vAh0ueAM&feature=share&fbclid=IwAR0HFyLELvO6F2QM55Uu7eV8KDsFufzGjqTn3z8QXdTbrLVi8nAs18abUMI)

Wyngaard, H. 2020. Kyk hoe word Van Wyk Louw ‘Kaaps’ vertel. Geplaas 19 Junie 2020. https://www.netwerk24.com/Stemme/Aktueel/kyk-hoe-word-van-wyk-louw-kaaps-vertel-20200618

LitNet & Die Afrikaanse Taalraad-portaal 2020. Video: “Die toekoms van Kaaps”-webinaar. Deelnemers: Conrad Steenkamp, Heindrich Wyngaard, Jeremy Vearey, Frank Hendricks, Charlyn Dyers, Gerda Odendaal, Monn-lee Geduld. Geplaas 23 Junie 2020. https://www.litnet.co.za/video-die-toekoms-van-kaaps-webinaar/

Eienskappe van Kaapse Afrikaans

De Vries, A. 2006b. Kaaps, taal van my hart, bl. 1.

De Vries, A. 2015. Wie mag Kaaps in wie se Kaaps? ŉ Ondersoek na die gebruik van Kaaps in Marlene Van Niekerk se Kaar, bl. 10-13.

Hendricks, F.S. 1978. ’n Sinchronies-diachroniese studie van die taalgebruik in “Kanna hy ko’ hystoe” van Adam Small. (M.A.)

Lategan, H. 2017. Kaaps hier as volwaardige Afrikaans bekyk, bl. 12-13.

Le Cordeur, M. 2013a. Kaaps g’n ‘Gamat-taal’!

Malan, M. 2017. In Kaaps kry haar woorde lêplek, bl. 12-13.

Luister: “R.I.P. Kaaps” (https://www.youtube.com/watch?v=J5R7IySRXHo) – Vannie Kaap (www.vanniekaap.com)

Om in Kaaps te publiseer

Meads, C. 2020. PEN Afrikaans: Om boeke in Kaaps te publiseer. Geplaas 31 Maart 2020. https://www.litnet.co.za/pen-afrikaans-om-boeke-in-kaaps-te-publiseer/

2.8.2.3 Ontwikkelaar van die taal – rol in die ontwikkeling van Afrikaans

“Kaaps behoort nie net aan sy sprekers nie, maar aan elkeen wat Afrikaans is.” (Prof. F.S. Hendricks, aangehaal in A. de Vries 2013a: 8)

“Kaaps is die oertaal, die oorsprongtaal van Afrikaans. Kaaps was eerste hier.” (Dr Michael le Cordeur – toespraak by Afrikaanse Taalmuseum, 24 Sept. 2016)

“Vanaf die begin het Kleurlinge ’n afwykende vorm van Hollands, te wete ‘kitchen Dutch’ (Kombuis-Hollands), gepraat. Die gretige en inderdaad naatlose opname van die seemanstaal Maleis-Portugees en selfs Arabiese woorde en gesegdes, het Hollands gou laat groei in die rigting van Afrikaans. Spreekwoordelike ‘straatpraatjies en Kaatje Kekkelbek het die spreekwyses van die straat en die bediendes en werkers se kwartiere by die taal ingebring. Sodoende word Kleurlinge medeskeppers van Afrikaans, wat uiteindelik in 1925 een van ons amptelike tale geword het.” (C. Thomas 2016a: 158)

Aanvullende bronne

Blignaut, J. 2014. ŉ Ondersoek na die taalgebruik in Son as verteenwoordigend van Kaapse Afrikaans.

Blignaut & Lesch 2014. ‘n Ondersoek na die taalgebruik in Son as verteenwoordigend van Kaaps, bl. 19-41.

Breda 2018b. Wat is ŉ land as haar moedertale nie erken word nie?

Burger, K. 2005. David en Taliep delf diep en sê: Uit die mond van die slawe kom Afrikaans, bl. 6.

Carstens, W.A.M. 2016. Afrikaans op kampusse 9.

Cruywagen, D. 2015. Kom ons vat ons taal terug!, bl. 6.

De Vries, A. 2013a. Kaaps ‘behoort aan iedere Afrikaanse’, bl.8.

Dreyer 1986. Die beskrywing van Kaapse Afrikaans as ’n variëteit van Afrikaans.

Du Plessis, T. 2017b. Afrikaans se toekoms in bruin hande, bl. 6.

Hendricks, C. 2015. Woordeboek vind weer sy bruin bron. Afrikaans verryk met Kaapse variante.

Hendricks, F.S. 1978. ’n Sinchronies-diachroniese studie van die taalgebruik in “Kanna hy ko’ hystoe” van Adam Small.

Hendricks, F.S. 2012a. Om die miskende te laat ken: ’n blik op Adam Small se literêre verrekening van Kaaps, bl. 95-114.

Hendricks, F.S. 2012b. Die potensiële nut van ’n gelykvlak-perspektief op die variëteite van Afrikaans, bl. 44-63.

Klopper 1983a. Kaapse Afrikaans.

Klopper 1983b. Die sosiale stratifisering van Kaapse Afrikaans, bl. 80-100.

Kotzé, E.F. 1983a. Variasiepatrone in Maleier-Afrikaans.

Kotzé, E.F. 1984. Afrikaans in die Maleierbuurt, bl. 41-73.

Le Cordeur, M. 2013a. Kaaps g’n ‘Gamat-taal’!, bl. 9.

Links 1983. Die Afrikaans van Kharkams.

Links 1986. Die bydrae van die Kleurlinge tot die Afrikaanse taal, bl. 30-40.

Lloyd 2015c. Dis tyd dat bruines opkom vir hul taal, bl. 9.

Malherbe, F.E.J. 1960. So verryk Kleurlinge ons taal, bl. 7.

Rademeyer 1938. Kleurling-Afrikaans. Die taal van die Griekwas en Rehoboth-Basters.

Saal 2017. ’n Verkenning van taalvariasie in die Afrikaanse poniekoerante Son en Sondag.

Small, A. 2016. ŉ Ou kan jou darem erg kap in Kaaps, bl. 21.

Trantraal 2013. Die ‘jolly’ werk nie meer nie.

Van Heerden, M. & Blaq Pearl 2016. “Geskryf in ons eie taal”.

Willemse, H. 2012. Om ŉ veelkantiger Afrikaans te bedink, bl. 64-89.

Willemse, H. 2016. The Hidden Histories of Afrikaans, bl. 1-14.

Le Cordeur, M. 2013b. “Kaaps: a variety of Afrikaans that underpins the individual and collective identities of the people on the Cape Flats.”

McCormick 2002. Language in Cape Town’s District Six.

Smith, A.E. 2012. Acknowledging the audience: The readers behind the success of the Afrikaans-language tabloid Kaapse Son.

Kotzé, E.F. 2016. The historical dynamics of Kaaps – then and now. Multilingual Margins, 3(2): 40-52.

Coetzee, O. 2019. Afrikaans, die lingua franca van die Suide. Geplaas 13 Aug. 2019. https://www.litnet.co.za/afrikaans-die-lingua-franca-van-die-suide/

Pheiffer, F. 2020. So gee Kaaps vrye teuels aan Afrikaans. Beeld, 10 Julie 2020, bl. 8. https://www.netwerk24.com/Stemme/Menings/so-gee-kaaps-vrye-teuels-aan-afrikaans-20200709

Scholtz, L. 2019. Is Kaaps dalk ŉ Europese dialek? Die Burger, 11 April 2019. https://www.netwerk24.com/Stemme/Menings/is-kaaps-dalk-n-europese-dialek-20190410

Wyngaard, H. 2020. ‘Adam, wat het van jou Kaaps geword?’ Geplaas 25 April 2020. https://www.netwerk24.com/Stemme/Menings/adam-wat-het-van-jou-kaaps-geword-20200424

Wyngaard, H. 2020. ’n Woordjie wat rym met roes: die verhaal van dáái vloekwoord en ander. Geplaas 24 April 2020. https://www.vryeweekblad.com/menings-en-debat/2020-04-23-die-verhaal-van-di-vloekwoord-en-ander/

2.8.2.4 Taal as draer van identiteit

“Hoewel Afrikaans my eerste taal is en ek my dit my hele lewe al praat, is ek nie juis ŉ ‘Afrikaner’ in die volwaardige sin van die woord nie.” (E. Boesak 2016: 11)

“My reluctance to speak Afrikaans on radio and television is simply because we always, as coloured people, assumed that the Afrikaans spoken by white Afrikaans people is the gold standard of Afrikaans.” (McKaiser 2016a)

Aanvullende bronne

Adendorf 2010. Taalbaasskap vervreem bruines.

Boesak, E. 2016. Dié mense praat maar net die taal, en dis genoeg, bl. 11.

Britz, E. 2017a. Small as skrywer en aktivis gedenk.

De Vries, A. 2013a. Kaaps ‘behoort aan iedere Afrikaanse’, bl. 8.

De Vries, A. 2015. Wie mag Kaaps in wie se Kaaps? ŉ Ondersoek na die gebruik van Kaaps in Marlene Van Niekerk se Kaar, bl. 1-16.

Jason 2014. Afrikaans se ander baadjie.

Klopper 1983b. Die sosiale stratifisering van Kaapse Afrikaans, bl. 80-100.

Le Cordeur, M. 2010b. Bal die vuis vir Kaaps.

Le Cordeur, M. 2011a. Die variëteite van Afrikaans as draer van identiteit: ŉ Sosiokulturele perspektief, bl. 758-777.

Le Cordeur, M. 2013a. Kaaps g’n ‘Gamat-taal’!, bl. 9.

McKaiser 2016b. Afrikaans is nog lank nie bevry nie.

Odendaal, P. 2015. Standaardafrikaans kort ŉ ‘make-over’, bl. 9.

Pelser, W. 2015e. Dis nie ons taal nie, dis die taal, bl. 6.

Phillips 2006. Miskenning van taal trap op armes se regte.

Small, A. 2015. Small oor taal en medemens, bl. 14.

Terblanche, E. 2017. Zulfah Otto-Sallies (1961–2016).

Titus 2015f. Die laaste plek om nee te sê.

Trantraal 2013. Die ‘jolly’ werk nie meer nie.

Van Heerden, M. & Blaq Pearl 2016. “Geskryf in ons eie taal”.

Willemse, H. 2016c. Soppangheid vir Kaaps: Mag, Kreolisering en Kaapse Afrikaans, bl. 71-82.

Adhikari 2009. Not White Enough, Not Black Enough: Racial Identity in the South African Coloured Community.

Adhikari (ed.) 2009. Burdened by Race: Coloured Identities in Southern Africa.

Le Cordeur, M. 2013b. “Kaaps: a variety of Afrikaans that underpins the individual and collective identities of the people on the Cape Flats.”

McCormick 2002. Language in Cape Town’s District Six.

McKaiser 2016a. It’s time to decolonise Afrikaans.

Thomas, C. 2014. Coloureds: a complex history, bl. 547-573.

Du Plessis, T. 2019. DAK bring ‘n stukkie hoop vir Afrikaans. Rapport Weekliks, 3 Maart 2019, bl. 6. https://www.netwerk24.com/Stemme/Menings/tim-du-plessis-dak-bring-n-stukkie-hoop-vir-afrikaans-20190303

Fransman, W, Jr. 2019. Ons stryd om bevryding was in Afrikaans. Geplaas 15 April 2019. https://www.netwerk24.com/Stemme/Menings/ons-stryd-om-bevryding-was-in-afrikaans-20190412

Wyngaard, H. 2020. ’n Woordjie wat rym met roes: die verhaal van dáái vloekwoord en ander. Geplaas 24 April 2020. https://www.vryeweekblad.com/menings-en-debat/2020-04-23-die-verhaal-van-di-vloekwoord-en-ander/

2.8.2.5 Taal van menslike belewenis

“Lesufi, wanneer het jy met ons gemeenskappe gesit en gesels, gekonsulteer om uit te vind hoe jou ‘oorlog teen Afrikaans’ ons raak en laat voel? Nooit! En hoekom sal jy, nè.

Ek stel voor Lesufi kom kuier bietjie hier tussen ons mense, die gewone ou op die grond. Kom drink tee met ’n koeksister of ’n bier sodat ons jou kan vertel van Afrikaanses en wat jy aan ons Afrikaans doen.

Dan sal jy hoor hoe mooi die klanke van Afrikaans oor onse tonge rol, hoe dit van streek tot streek gepraat word. Want jy sien, dit bruis in ons bloed.

Dalk sal jy verby die onderdrukker-Afrikaans kyk en net die mooi Afrikaans sien – en net so hard vir ons Afrikaanse kinders veg soos wat jy geveg het vir die 55 Engelse leerlinge om by Overvaal Hoërskool in Vereeniging, ‘n Afrikaanse enkelmedium-skool, ingeneem te word. Ten minste sal dit ’n gewaardeerde geveg wees en niemand sal seerkry nie.

So Lesufi, net omdat jy Afrikaans uit ons skole dwing, beteken dit nie ek sal dit ophou praat nie. Want jy sien, my ma het Afrikaans gepraat, en haar ma. Ek praat Afrikaans, my kinders praat Afrikaans en hul kinders sal ook Afrikaans praat.”(Keppler, V. 2019. Steek uit in Eersterust, Lesufi! Vrye Weekblad, 19 April 2019. https://www.vryeweekblad.com/menings-en-debat/2019-04-19-steek-uit-in-eersterust-lesufi/)

Aanvullende bronne

Blignaut & Lesch 2014. ‘n Ondersoek na die taalgebruik in Son as verteenwoordigend van Kaaps, bl. 19-41.

Coetzee, O.M. 2016b. In ie gees van ie volk se stem!

De Vries, A. 2013a. Kaaps ‘behoort aan iedere Afrikaanse’, bl. 8.

Fransman 2014. Afrikaans se ander baadjie.

Jegels 2016. Die Tjatjies A’rit is: Etnoteorieë van ouers oor geletterdheid en opvoeding in Manenberg, Kaapstad, bl. 101-112.

Le Cordeur, M. 2010b. Bal die vuis vir Kaaps.

Le Cordeur, M. 2011a. Die variëteite van Afrikaans as draer van identiteit: ŉ Sosiokulturele perspektief, bl. 758-777.

Le Cordeur, M. 2011b. “Die rol van die bruinmense in die ontwikkeling van Afrikaans in Suid-Afrika.”

Le Cordeur, M.L.A. 2012b. “Verrekening van Kaaps en ander taalvariëteite in die onderwys.”

Le Cordeur, M. 2013b. “Kaaps: a variety of Afrikaans that underpins the individual and collective identities of the people on the Cape Flats.”

Lloyd 2015c. Dis tyd dat bruines opkom vir hul taal, bl. 9.

Marais, D. 2013. Kaaps is nie ŉ joke-taal, bl. 3.

Pelser, W. 2015e. Dis nie ons taal nie, dis die taal, bl. 6.

Rooi 2015g. Haal politiek uit taal; erken ook Kaaps, bl. 3.

Small, A. 2015. Small oor taal en medemens, bl. 14.

Trantraal 2013. Die ‘jolly’ werk nie meer nie.

Willemse, H. 2012. Om ŉ veelkantiger Afrikaans te bedink, bl. 64-89.

Wyngaard, H. 1996. Kaapse digter-filosoof Adam Small kyk op 60 terug.

Adhikari 2009. Not White Enough, Not Black Enough: Racial Identity in the South African Coloured Community.

Adhikari (ed.) 2009. Burdened by Race: Coloured Identities in Southern Africa.

2.8.2.6 Oorgang na Engels?

“En vir die wat nou weer gaan ‘You know and she said’: Om Engels te praat en in Engels te leer, beteken glad nie jy of jou kind is beter geleerd of slimmer as die Afrikaanse kind nie.

Dit beteken jy laat jou kind sy moedertaal verwerp, maar dit is jou keuse.” (Keppler, V. 2019. Steek uit in Eersterust, Lesufi! Vrye Weekblad, 19 April 2019. https://www.vryeweekblad.com/menings-en-debat/2019-04-19-steek-uit-in-eersterust-lesufi/)

Aanvullende bronne

Adams, M. 2000. Afrikaans sal leef!, bl. 14.

Baron, K. 2003. Bruin mense is moeg daarvoor om aanhou “Wolf!” te skreeu.

Plaatjies-Van Huffel, M-A. 2016. Afrikaans: Voertaal, kerktaal, strydtaal in die Nederduitse Gereformeerde Sendingkerk en die Verenigende Gereformeerde Kerk in Suider-Afrika, bl. 88-90.

Steyn, P. 2016d. Ete met Simon Bruinders: Korrektheid maak my moeg, sê Bruinders, bl. 21.

Thomas, C. 2016a. Hoofletter K Kleurlinge, bl. 158-159.

Wyngaard, H. 2015e. ‘Hoekom is bruines nie in boedel?’.

Thomas, C. 2014. Coloureds: a complex history, bl. 547-573.

2.8.2.7 Kerk

“Hanekom het die aanvaarding van die Belydenis van Belhar deur die Wes- en Suid-Kaapse sinode van die NG Kerk as versoeningsgebaar uitgelig, en die reaksie van sommige ander sinodes daarop betreur as ’n teken dat party sinodes al hoe minder in gemeen het.” (Joubert, J-J. 2019. ‘n Tuiste vir almal in Afrikaans. Rapport Weekliks, 7 April 2019. https://www.netwerk24.com/Stemme/Aktueel/n-tuiste-vir-almal-in-afrikaans-20190405)

“Hoe vaar die VGK wat betref dié dinge wat mense wil hê, anders loop hulle (rond)? Hy’t nie geloofsgenesers of voorspoedpredikers nie. Hy is pro-gay en pro-gelykheid en sy lidmate meestal arm. Nie die soort kerk wat deesdae groei nie.

En tog het hierdie kerk iets om ná 25 jaar te vier. Hy was ’n voorloper in 1994 om die land te vwys dat rasse kan verenig. Maar veral vier hierdie kerk die Belhar-belydenis, wat eenheid, versoening en geregtigheid weer op die teologiese tafel gesit het. Jammer tog dat niemand dit op hul lysie sit van kerk toe gaan nie, dat ’n mens na ’n kerk gaan vir versoening nie.

Dan sou daar inderdaad ná 25 jaar nie meer ’n (wit) NGK en ’n (bruin/swart) VGK wees nie.” (Landman, C. 2019. Dié kerk wys land hoe om rasse te verenig. Beeld, 9 April 2019. https://www.netwerk24.com/Stemme/Menings/die-kerk-wys-land-hoe-om-rasse-te-verenig-20190409)

Aanvullende bronne

Flaendorp 2007. Die bruinmense van Zuurbraak. 200 jaar Spiritualiteitsvorming deur ŉ identiteit van marginalisering.

Flaendorp 2017. Identiteitskrisis die gevolg van historiese denkfout.

Jackson, N. 2013d. Tweespalt is nie die oogmerk, bl. 16.

Koopman, N. 2014c. Mag Belhar vir ons almal heling bring.

Nel, R. 2016b. Praat Afrikaans die taal van God se hart?, bl. 21.

Plaatjies-Van Huffel 2015. Twee kerke by kruispad oor Belhar, bl. 11.

Redakteur Rapport 2008. Steeds Belhar, bl. 14.

Titus 2014b. Ek dank die God van Pase, bl. 20.

Landman, C. 2019. Dié kerk wys land hoe om rasse te verenig. Beeld, 9 April 2019. https://www.netwerk24.com/Stemme/Menings/die-kerk-wys-land-hoe-om-rasse-te-verenig-20190409

Internetskakel

Wikipedia 2014 (105). Uniting Reformed Church in Southern Africa.

Oor die VGKSA

Kriel, C.J. 1981. Die eerste eeu. Die Ned Geref Kerk in Suid-Afrika, 5 Oktober 1881 – 5 Oktober 1981.

Loff, C.J.A. 1998. Bevryding tot eenwording. Die Nederduitse Gereformeerde Sendingkerk in Suid-Afrika, 1881-1994.

Oor die Belhar-Belydenis

Beukes, J.W. 2016a. Belhar en ‘n Teologie van Ontwikkeling in ‘n Konteks van Armoede en Ongeregtigheid.

Botha, N. 2016. Belhar: Besin weer oor waar dit vandaan kom.

De Beer, J.M. & A.S. van Niekerk 2009. Die missionêre waarde van Belhar en die NG Kerk–familie se herenigingsgesprek. NGTT, 50 (1 & 2): 50-65.

Koopman, N. 2016b. Belhar wys wat gesonde moraliteit is.

Niemandt, N. 2015a. Belhar leef in baie lidmate se harte. Belydenis is nodig as veiligheidsreling, bl. 21.

Skeen 2015. Belhar is nie ŉ politieke geskrif, bl. 24.

Toerien, H. 2014f. Die Belhar-debat: Die storie agter Belhar.

Adonis 2006. The history of Belhar, bl. 234-239.

Plaatjies-Van Huffel 2013. The Belhar Confession: Born in the struggle against apartheid in Southern Africa, bl. 185-203.

Plaatjies-Van Huffel& Modise (eds.) 2017. Belhar Confession – the Embracing Confession of Faith for Church and Society.

2.8.2.8 Woongebiede

Aanvullende bronne

Rooi 2016e. Bruines: 40 j. later ly meeste, bl. 6.

Theron, E. (red.) 1964. Die kleurlingbevolking van Suid-Afrika.

Verskuiwings

Le Cordeur & Le Roux 2013. Die Wellingtonse Klopse.

Rust (red.) 2013. Suid van Markstraat: Nostalgiese herinneringe aan ‘n tyd voor die gedwonge verskuiwings van die 1960’s.

2.8.2.9 Onderwys – skole

“Bruin skole in die Wes-Kaap, waar die oorgrote meerderheid Afrikaanssprekendes woon en skoolgaan, is aan die verengels. En dit lyk nie of daar ’n onmiddellike oplossing vir die probleem is nie, want die provinsiale onderwysdepartement ondersteun liewers veeltaligheid as moedertaalonderrig.

So byvoorbeeld is daar van die 16 hoërskole in Mitchells Plain – elkeen van hulle vroeër Afrikaans – slegs twee hoërskole, Tafelsig en Lentegeur, wat steeds onderrig in Afrikaans aanbied. …

Die groot probleem is dat gebiede wat groter raak, verengels, en jy as ’n staatskool kan nie kinders wegwys nie.”

Daarom dat Afrikaanse skole in Mitchells Plain al hoe meer kinders van Khayelitsha ingeneem het, en sodoende stadig maar seker verengels het.” (Boonzaaier, D. 2019. ‘Verlore stryd’ – bruin skole bly net verengels. Rapport, 30 Junie 2019, bl. 8. https://www.netwerk24.com/Nuus/Onderwys/verlore-stryd-kaapse-skole-bly-net-verengels-20190629)

Aanvullende bronne

Anthony 2016c. Skietstilstand ’n luukse in Lavender Hill.

Baron, K. 2003. Bruin mense is moeg daarvoor om aanhou “Wolf!” te skreeu.

Bissolati 2016 2. dood in bendegeweld, 7 beseer.

Breda 2018a. Jy kannie failure wies van ’n failed education system nie.

Felix 2016d. Skole word slagveld vir bendes.

Felix 2017b. Net 3% van bendemoorde suksesvol vervolg in Wes-Kaap.

Kivedo 2003. Wie is die bruin gemeenskap?

Le Cordeur, M. 2012b. “Verrekening van Kaaps en ander taalvariëteite in die onderwys.”

Le Cordeur, M. 2015a. Die kwessie van Kaaps: Afrikaansonderrig op skool benodig ’n meer inklusiewe benadering, bl. 712-728.

May, B. 2016. Die sluiting van onderwyskolleges – ŉ groot onreg teen onderwys, bl. 410-426.

Moses 2017a. Bendes ‘stroop Vlakte se mense van menseregte’.

Moses 2017b. Tot detensieklasse toe weens bendegeweld.

Moses 2017c. Bendes voer oorlog in Wes-Kaapse skole.

Rooi, J. 2016. Jong bruin mense: Rol moue op! Rapport Weekliks, 26 Junie 2016, bl. 7.

Snyders, P. 2015. My moedertaal is Kaaps, bl. 197-199.

Steyn, P. 2016d. Ete met Simon Bruinders: Korrektheid maak my moeg, sê Bruinders, bl. 21.

Van Wyk, D. 2016d. Hoërskool-, kollege- en universiteitservarings in ŉ losieshuis, bl. 427-443.

Vergotine 2016. Die rol van die KPO in die struggle: ŉ onderwysersunie se strewe na balans tussen professionalisme en die stryd om bevryding, bl. 444-457.

Boonzaaier, D. 2019. ‘Verlore stryd’ – bruin skole bly net verengels. Rapport, 30 Junie 2019, bl. 8. https://www.netwerk24.com/Nuus/Onderwys/verlore-stryd-kaapse-skole-bly-net-verengels-20190629

Dorfling, C-L. 2018. Leerlinge in PE oor bendes gewaarsku. Geplaas 20 Julie 2018. https://www.netwerk24.com/Nuus/Misdaad/leerlinge-in-pe-oor-bendes-gewaarsku-20180720

Le Cordeur, M. 2020. Maak Kaaps deel van skole se leerplan. Die Burger, 14 Aug.2020. https://www.netwerk24.com/Stemme/Aktueel/maak-kaaps-deel-van-skole-se-leerplan-20200813

Theys, H. 2019. Universiteit van Pretoria: Marionette of realiste op die pad na eentaligheid? Geplaas 26 Febr. 2019. https://www.litnet.co.za/universiteit-van-pretoria-marionette-of-realiste-op-die-pad-na-eentaligheid/)

Wyngaard, H. 2020. Dans met die dood. Rapport Weekliks, 28 Junie 2020, bl. 15.

2.8.2.10 Onderwys – universiteite

“Ek is ’n produk van die bruin Afrikaanse gemeenskap wat my opleiding in Afrikaans vanaf sub A tot tersiêre vlak in Afrikaans gekry het. Ek het my kwalifikasies suksesvol verwerf en was selfs in staat om, soos baie ander Afrikaanssprekendes, nagraadse studie in die buiteland suksesvol te voltooi. Ek glo nie dat ek dit sou gemaak het as ek in ’n taal anders as my moedertaal geleer het nie. My Griekwa-voorouers se taal, Gri, is feitlik al dood. Ons moes toe meehelp om die alternatiewe kommunikasiemiddel, Afrikaans, te help bou. Ons is in die Wes-Kaap eers uit UWK na Stellenbosch gedwing. Waarheen nou?” (Theys, H. 2019. Universiteit van Pretoria: Marionette of realiste op die pad na eentaligheid? Geplaas 26 Febr. 2019. https://www.litnet.co.za/universiteit-van-pretoria-marionette-of-realiste-op-die-pad-na-eentaligheid/)

Aanvullende bronne

Cloete, G.S. 1977. Enkele implikasies van die Erika Theron‐verslag vir die toekomstige staatkundige ontwikkeling van Suid‐Afrika.

Steyn, P. 2016d. Ete met Simon Bruinders: Korrektheid maak my moeg, sê Bruinders, bl. 21.

Wyngaard, H. 2015e. ‘Hoekom is bruines nie in boedel?’.

2.8.2.11 Vlak van geletterdheid

Aanvullende bronne

Rooi, J. 2016. Jong bruin mense: Rol moue op! Rapport Weekliks, 26 Junie 2016, bl. 7

Theron, E. (red.) 1964. Die kleurlingbevolking van Suid-Afrika.

2.8.2.12 Politiek

“Hy het gesê die gehalte van ons demokrasie sal bepaal word deur die Afrikaanssprekende bruin mense.” (Aanhaling oor prof. Jakes Gerwel, in W. de Vries 2015g.)

Aanvullende bronne

Adhikari (ed.) 2009. Burdened by Race: Coloured Identities in Southern Africa.

Van der Ross 1986. The Rise and Decline of Apartheid. A Study of Political Movements among the Coloured People of South Africa.

Venter, A.J. 1974. Coloured – A Profile of Two Million South Africans

Willemse, H. 2015. Journalism, Resistance & State Intimidation in a rural town.

Willemse H. 2017a. More than an oppressor’s language: reclaiming the hidden history of Afrikaans.

2.8.2.13 Politieke leiers en politieke leierskap

Aanvullende bronne

Adendorf 2010. Taalbaasskap vervreem bruines.

Felix 2016c. ‘Bruin mense beroof van hul identiteit’.

Kivedo 2003. Wie is die bruin gemeenskap?

Kivedo 2015. Dennis slaan die spyker op sy kop, bl. 10.

Lloyd 2005a. Is Le Fleur dalk die Moses waarvan Adam Small geskryf het?

Lloyd 2005b. Omstrede Hendrickse ken regte pad.

Lloyd 2007. Dis tyd om bruin leiers te vergewe.

Lloyd 2011d. Colour TV bied ons bruines sigbaarheid.

Lloyd 2012a. Jong bruin leiers is aan ’t wegkwyn.

Lloyd 2012f. Waarom ŉ minderheidsberaad gehou moet word.

Lloyd 2013a. Bruin politieke party “bloot ŉ dom idee”.

Lloyd 2013f. Bruin TV-kanaal se toekoms is onseker.

Lloyd 2013h. Leiers van bruines is deesdae tjoepstil.

Lloyd 2013j. Minister laat bruin harte vinniger klop.

Lloyd 2014b. Bruin politiek in Suid-Afrika.

Lloyd 2014c. Bruin nasionalisme in die Wes-Kaap?

Lloyd 2014d. Die DA verswart.

Lloyd 2015b. Die bruin mense is weer in ’n politieke wildernis.

Lloyd 2016c. Die moeras van armoede.

Naude, C-P. 2013. Bruin lyk my na die nuwe swart, bl. 8.

O’Connor, M. 2013. Bruin mense ontnugter – Marais.

Phillips, A. 2006. Miskenning van taal trap op armes se regte.

Prince 2015e. ‘ANC sal probleme van bruin gemeenskap pak’, bl. 8.

Reyneke 2013. Party vir bruin en wit nóú belangrik.

Rhode 2013. Kô lat ons praat!

Rooi 2014f. Bruines in Kaap streef na ‘federale staat’, bl. 8.

Rooi 2015f. Bruin mense ‘het genoeg gehad’ sê Peter Marais.

Titus 2013b. Is bruines werklik so verdeeld soos Afrikaners?

Trantraal 2014. Sypaadjies: Hou op vi ôs blame vi wat julle gedoen ‘et, bl. 15.

Van der Rheede, C. 2016c. Van kantlyn tot reënboog, bl. 11.

Van der Rheede, C. 2016d. Die rol van ekonomiese bemagtiging van en entrepreurskap in die bruin gemeenskap, bl. 18-38.

Wyngaard, H. 1998. ‘Maak Afrikaans ŉ inklusiewe Afrikataal’, bl. 2.

Wyngaard, H. 1999. Dankie, maar nee dankie vir Afrikanerskap, bl. 4.

Adhikari 2009. Not White Enough, Not Black Enough: Racial Identity in the South African Coloured Community.

Sonn 1986. A decade of struggle; a selection of speeches and articles.

Willemse, H. 2015. Journalism, Resistance & State Intimidation in a rural town.

Van der Rheede, C. 2018. Bruin gemeenskap verdien beter leiers. Beeld, 20 Junie 2018, bl. 6. https://www.netwerk24.com/Stemme/Menings/dis-nie-in-belang-van-bruin-mense-20180622

2.8.2.14 Maatskaplike kwessies

“Vollenhoven glo bruin mense is bekend vir ‘moderne siektes’ soos bendegeweld en dwelmmisbruik.” (Felix 2016c)

“Bruin mense vorder nie oor groot gesinne, werkloosheid en te min kwalifikasies.” (Rooi 2016e: 6)

“Kinders van so jonk as agt maande word slagoffers van hul eie ouer(s). Die hande wat moet beskerm en koester en liefderyk streel, word nou die hande van ’n oortreder. Dis nuus wat jou laat gril net met die aanhoor daarvan. En moenie praat van die ongekende bendegeweld wat deel van die daaglikse bestaan geword het nie. … ’n Matrieksertifikaat is ’n manier om uit die spiraal van armoede te kom, want dis die paspoort tot tersiêre opleiding!” (Fransman 2017a)

“Maar dit was eers met die vrae uit die gehoor dat die vinger die knoppie gekry het: die knellende armoede onder die meeste bruin Afrikaanssprekendes. Die sielkundige Quinton Adams het dit pront gestel: Daar kan nie gelyke vennote wees solank daar ekonomiese ongelykheid is nie, die grootste Afrikaanssprekende groepering (bruin Afrikaanssprekendes) nie toegang tot die kapitaal het nie, en net ’deel van die staatstoelae’ is. Hulle kan die rigting van Afrikaans en Suid-Afrika nie bepaal nie. ‘Dit gaan ’n baie, baie lang pad wees’ as hulle nie deel van die besluitneming oor instansies en kunstefeeste word nie.” (Pienaar, H. 2019. US Woordfees 2019: Hot noot. https://www.litnet.co.za/us-woordfees-2019-hot-noot/)

“Of dit nou die kletsrymer Hemelbesem was wat op sy welsprekende beste en ten regte die gebrek aan bruin Afrikaanse rolmodelle weens gebrekkige kanse in die musiekbedryf betreur het, of die Stellenbosse opvoedkundige Quinton Adams – wat soveel van sy tyd aan die herstel van plakkershutte bestee – wat die mensonterende armoede op die Kaapse Vlakte deur sy sterk getuienis tot in die lokaal gebring het, of die Godsman dr. Braam Hanekom van die NG Kerk wat ongelykheid belig het – die koffieskinker se vraag was nie ongegrond nie.

Dit was pertinent, want die nood is groot.” ((Joubert, J-J. 2019. ‘n Tuiste vir almal in Afrikaans. Rapport Weekliks, 7 April 2019. https://www.netwerk24.com/Stemme/Aktueel/n-tuiste-vir-almal-in-afrikaans-20190405)

Aanvullende bronne

Anthony 2016c. Skietstilstand ’n luukse in Lavender Hill.

Barnard, M. 2016e. Tegnologie help teen Kaapse bendes.

Barnard, M. 2016g. 8 gewond in skietery op Kaapse Vlakte.

Cloete, G.S. 1977. Enkele implikasies van die Erika Theron‐verslag vir die toekomstige staatkundige ontwikkeling van Suid-Afrika, bl. 137-165.

Felix 2016d. Skole word slagveld vir bendes.

Flaendorp 2016. Bruin gemeenskap moet homself help, bl. 4-5.

Fransman 2017a. ‘Ek’s die Vlakte’.

Kivedo 2003. Wie is die bruin gemeenskap?

Lloyd 2016b. Leopold Scholtz se Kruispaaie, bruin mense en die huidige taalherrie.

Rooi 2016f. Weinig kom van dié aanbevelings in 1976, bl. 6.

Rooi, J. 2016. Jong bruin mense: Rol moue op! Rapport Weekliks, 26 Junie 2016, bl. 7

Schoeman, Le R. 2016c. Kyk: Die vrou wat nie skrik vir bendes nie.

Theron, E. (red.) 1964. Die kleurlingbevolking van Suid-Afrika.

Van der Rheede 2016b. Ekonomiese bemagtiging deur Kaaps, bl. 113-122.

Van der Rheede 2017b. Die lesse van prof Richard, bl. 11.

Wyngaard, H. 2015a. Bruines moenie net bakhand staan nie!

Wyngaard, H. 2016c. Bruines moet daar Afri-kans aangryp.

SAIRV 1976. The Theron Commission report: an evaluation and early reactions to the report and its recommendations.

Breytenbach, J. 2017. Lid van Hard Livings-bende kry 25 jaar. Geplaas 20 Junie 2017. http://www.netwerk24.com/Nuus/Hof/lid-van-hard-livings-bende-kry-25-jaar-20170620

Claassen, R. 2019. ‘Bruin mense bly altyd agter.’ Geplaas 29 April 2019. https://www.netwerk24.com/Stemme/Die-Student/bruin-mense-bly-altyd-agter-20190429

Fransman, W. Jr. 2019. Só oorleef jy op die Vlakte. Geplaas 29 Julie 2019. https://www.netwerk24.com/Stemme/Menings/so-oorleef-jy-op-die-vlakte-20190726

Jansen, J. 2019. ‘Bendes raak érger.” Rapport, 16 Junie 2019. https://www.netwerk24.com/Nuus/Misdaad/bendes-raak-erger-20190615

Jones, C. 2019. Wanneer die wolwe wen. Rapport Weekliks, 21 Julie 2019, bl. 8-9.

Lagardien, I. 2019. Die dood hang in die lug op die Kaapse Vlakte, maar gee iemand om? Geplaas 21 Junie 2019. https://www.vryeweekblad.com/menings-en-debat/2019-06-21-die-dood-hang-in-die-lug-op-die-kaapse-vlakte-maar-gee-iemand-om/

Le Cordeur, M.L.A. 2017. ŉ Lewe sonder bendes? Geplaas 5 Okt. 2017. https://www.netwerk24.com/Stemme/Aktueel/n-lewe-sonder-bendes-20171004

Meyer, W. 2018. Gebied gespanne ná 3 se dood in bendegeweld. Geplaas 3 Aug. 2018. https://www.netwerk24.com/Nuus/Misdaad/gebied-gespanne-na-3-se-dood-in-bendegeweld-20180803

Myburgh, J. 2019. Dwaalkoels en doodloopstrate. Taalgenoot, Somer 2019, bl. 69-73.

Pinnock, D. 2019. Bendes: ‘Apartheid het maatskaplike ramp geskep’. Geplaas 12 Aug. 2019. https://www.netwerk24.com/Stemme/Aktueel/bendes-apartheid-het-maatskaplike-ramp-geskep-20190812

Wyngaard, H. 2018. Die oom wat almal moet help. Rapport Weekliks, 29 Julie 2018, bl. 7. (Oor sg. ‘bruinmensbelasting”.)

Wyngaard, H. 2020. Dans met die dood. Rapport Weekliks, 28 Junie 2020, bl. 15. (Die impak van die ‘geweldkultuur op die Kaapse Vlakte’.)

Davis, R. 2019. The worst year on the Cape Flats. Army deployed as gang violence escalates to unprecedented levels and residents cry out for help. Geplaas 12 Julie 2019. https://www.dailymaverick.co.za/article/2019-07-12-army-deployed-as-gang-violence-escalates-to-unprecedented-levels-and-residents-cry-out-for-help/

Dolley, C. 2017. Infighting, drug clashes – here’s what is igniting Cape Town’s gang battles. GEPLAAS 28 Julien 2017. http://www.news24.com/SouthAfrica/News/infighting-drug-clashes-heres-what-is-igniting-cape-towns-gang-battles-20170728

Dziewanski, D. 2020. The Cape Town gangsters who use extreme violence to operate solo. Geplaas 9 Aug. 2020. https://theconversation.com/the-cape-town-gangsters-who-use-extreme-violence-to-operate-solo-143750

Hendricks, A. 2019. We’re afraid to leave our homes, Lavender Hill residents tell police minister. Geplaas 9 Maart. https://www.news24.com/SouthAfrica/News/were-afraid-to-leave-our-homes-lavender-hill-residents-tell-police-minister-20190308

Petersen, T. 2019. Gang Wars Part 1 | ‘When you live in Hanover Park, you know death’ – mom’s anguish after son, 21, gunned down. Geplaas 7 Julie 2019. https://www.news24.com/SouthAfrica/News/gang-wars-part-1-when-you-live-in-hanover-park-you-know-death-moms-anguish-after-son-21-gunned-down-20190707

Petersen, T. 2019. Gang Wars Part 2 | An age-old problem in Hanover Park, but with a younger face. Geplaas 8 Julie 2019. https://www.news24.com/SouthAfrica/News/cape-town-gang-wars-part-2-an-age-old-problem-in-hanover-park-but-with-a-younger-face-20190708

Petersen, T. 2019. Gang Wars Part 3 | One month, 883 gunshots – Hanover Park’s gunfire in numbers. Geplaas 9 Julie 2019. https://www.news24.com/SouthAfrica/News/gang-wars-part-3-one-month-883-gunshots-hanover-parks-gunfire-in-numbers-20190709

Petersen, T. 2019. Gang Wars Part 4 | ‘I don’t want to die. I want to play soccer’ – reality of life for a Hanover Park child. Geplaas 20 Julie 2019. https://www.news24.com/SouthAfrica/News/gang-wars-part-4-i-dont-want-to-die-i-want-to-play-soccer-reality-of-life-for-a-hanover-park-child-20190720

Petersen, T. 2019. Gang Wars Part 5 | Groote Schuur treats up to 90 gunshot victims a month: ‘And we’re only seeing the survivors’. Geplaas 21 Julie 2019. https://www.news24.com/SouthAfrica/News/gang-wars-part-5-groote-schuur-treats-up-to-90-gunshot-victims-a-month-and-were-only-seeing-the-survivors-20190721

Petersen, T. 2019. Gang Wars Part 6 | ‘I was lucky. I could have died that day’ – former 28s gang general who got out. Geplaas 28 Julie 2019. https://www.news24.com/SouthAfrica/News/gang-wars-part-6-i-was-lucky-i-could-have-died-that-day-former-gang-general-who-got-out-20190728

Literêre uitsette

Bruinders, S. 2018. Die DJ. Kaapstad: Naledi.

Vearey, J. 2018. Jeremy vannie Elsies. Kaapstad: Tafelberg.

2.8.2.15 Sport

Aanvullende bronne

Biscombe, H. (red.) 2014. Sokker op Stellenbosch.

Fransman 2017b. Rugby op die Vlakte: ‘Vat sy voete onne’ hom yt!’

Jansen, J. 2016. Dis ŉ goue medalje vir die Kaapse Vlakte!, bl. 4-5.

Kivedo 2003. Wie is die bruin gemeenskap?

Welman 2005. Diversiteitsbestuur in Suid-Afrikaanse Sportorganisasies.

Wyngaard, H. 2016d. Uit die buitenste baan.

Odendaal e.a. 2012. The Blue Book – A History of Western Province Cricket (1890-2011).

Cleophas, F.J. 2020. Die lewe van ŉ spiertier-pionier. Rapport Weekliks, 9 Aug. 2002, bl. 15. (Oor die gewigopteller Ron Eland.)

Lategan, H. 2019. ŉ Lewe: Tenniskampioen wat nie in eie land geëer is nie. Rapport Weekliks, 23 Junie 2019, bl. 2. https://www.netwerk24.com/Stemme/Profiele/n-lewe-tenniskampioen-wat-nie-in-eie-land-geeer-is-nie-20190623 (Oor tennisspeler David Samaai)

La Vita, M. 2019. Tennis, viole, asters en apartheid. Geplaas 26 Julie 2019. https://www.netwerk24.com/Stemme/Profiele/tennis-viole-asters-en-apartheid-20190725 (Oor tennisspeler David Samaai)

2.8.2.16 Letterkunde

“Die geringskatting en miskenning van die dae van dooie literatore soos Rob Antonissen en JC Kannemeyer is nie meer daar nie, maar bruin skrywers is nog nie opgeneem in die kanon nie – ‘daar is nog baie werk om te doen.’” (Pienaar, H. 2019. US Woordfees 2019: Hot noot. https://www.litnet.co.za/us-woordfees-2019-hot-noot/)

“Trantraal beklemtoon die voordele om jou in jou huistaal uit te druk. ‘It is vi

my belangrik om inne taal te skryf waa in ek qualified voel,’ sê Trantraal. ‘’n Taal wat ek goed genoeg ken om rond te speel mee. Oek, ek praat Kaaps. Hoekom sal ek nie in Kaaps skryf ie?’

’n Mens se leefwêreld is nou verbind aan jou taal. Om dit op outentieke manier uit te beeld, is dit beter om jou huistaal te gebruik. ‘Te veel Kaapse stories word vanuit ’n buite-perspektief vertel ennie narrative fokus meestal oppie lielikste aspekte vannie gemeenskap. Ek skryf in Kaaps sodat ek my eie kultuur kan curate,’ sê Rhys. ‘As skrywer binne-innie gemeenskap moet ek baie versigtig wies oor wat ek kies om oorie Kaapse Vlakte te wys, want kuns het real-life gevolge. Daas ’n sensitiwiteit wat nodig is virrie vertel van Kaaps-verhale.’” (In: Meads, C. 2020. PEN Afrikaans: Om boeke in Kaaps te publiseer. Geplaas 31 Maart 2020. https://www.litnet.co.za/pen-afrikaans-om-boeke-in-kaaps-te-publiseer/)

Aanvullende bronne

De Vries, A. 2015. Wie mag Kaaps in wie se Kaaps? ŉ Ondersoek na die gebruik van Kaaps in Marlene Van Niekerk se Kaar, bl. 1-16.

De Vries, W. 2015g. Baie Afrikaanspraters ‘nie verteenwoordig’.

Gerwel 1983. Literatuur en apartheid.

Jeffreys 2015c. Afrikaans, geskryf in swart ink, bl. 15.

Kivedo 2003. Wie is die bruin gemeenskap?

Le Cordeur, M. 2015h. Volg die Small weg.

Le Cordeur, M.L.A. 2016d. Kô laat ons sing vi’ Small se Hertzogprys.

Lloyd 2009a. Die Cradock-digter wat ‘nee’ gesê het.

Lloyd 2010b. Waar is Adam Small se Hertzogprys?

Lloyd 2012b. Melvin Whitebooi: mag sy siel in vrede rus.

Lloyd 2013e. Besin oor Whitebooi en Gerwel se bydrae, bl. 9.

Pakendorf, G. 2015. #SAS4_2015: ŉ Nuwe Afrikaanse paradigma?

Retief, P.J.B. 1964. Die Kleurling en die Afrikaanse Letterkunde, 164-170.

Smith, J.F. e.a. (reds.) 1985. Swart Afrikaanse skrywers.

Terblanche, E. 2017. Zulfah Otto-Sallies (1961–2016).

Van Heerden, M. & Blaq Pearl 2016. “Geskryf in ons eie taal”.

Viljoen, L. 2013b. Perspektiewe op Afrikaans in die werk van swart Afrikaanse digters in post-apartheid Suid-Afrika, bl. 285-301.

Willemse, H. 2007a. Aan die ander kant: Swart Afrikaanse skrywers in die Afrikaanse letterkunde.

Willemse, H. 2007b. Die Swart Afrikaanse skrywersimposium – oorspronge en konteks, bl. 204-214.

Wyngaard, H. 1996. Kaapse digter-filosoof Adam Small kyk op 60 terug.

Fransman, W. Jr. 2019. ‘Sondagdigter’ en swart Afrikaanse skrywers. Geplaas 8 Julie 2019. https://www.netwerk24.com/Stemme/Menings/n-sondagdigter-en-swart-afrikaanse-skrywers-20190705 (Oor skrywer Patrick Petersen)

Myburgh, M. 2020. Jakes Gerwel se soet nalatenskap vir Afrikaans. Geplaas 9 Julie 2020. https://www.litnet.co.za/jakes-gerwel-se-soet-nalatenskap-vir-afrikaans/

Willemse, H. 1991. Uitgeslotenes begin spore laat – oor die digbundel ‘Optog’. Karring, 2: 19-21.

Boeke deur bruin skrywers

Simon Bruinders 2014. Die sideboard. (Kaapstad: Naledi.) (Ook vertaal deur Ingrid Glorie in Nederlands as Dit is mijn land (2016).)

Simon Bruinders 2018. Die DJ. (Kaapstad: Naledi.)

E.K.M. Dido 1996. Die storie van Monica Peters. (Kaapstad: Kwela.)

Elias P. Nel 1998. Iets goeds uit Verneukpan? (Kaapstad: Tafelberg.)

Abraham Phillips 1994. Erfenis van die noodlot. (Kaapstad: Tafelberg.)

A.H.M. Scholtz 1995. Vatmaar. ’n Lewendagge verhaal van ’n tyd wat nie meer is nie. (Kaapstad: Kwela.)

Adam Small 1962. Kitaar my kruis. (Kaapstad: HAUM.)

Adam Small 1965. Kanna hy kô hys toe. (Kaapstad: Tafelberg.)

Adam Small 1983. Krismis van Map Jacobs. (Kaapstad: Tafelberg.)

Peter Snyders 1982. ŉ Ordinary mens. (Kaapstad: Tafelberg.)

Nathan Trantraal 2013. Chokers en survivors. (Kaapstad: Kwela.)

Jeremy Vearey 2018. Jeremy vannie Elsies. (Kaapstad: Tafelberg.)

Melville Whitebooi 1995. Dit sal die blerrie dag wees.

Fredericks. B. 2020. As die Cape Flats kon praat: Green eyes en ander stories. Kaapstad: Human & Rousseau.

Om in Kaaps te publiseer

Meads, C. 2020. PEN Afrikaans: Om boeke in Kaaps te publiseer. Geplaas 31 Maart 2020. https://www.litnet.co.za/pen-afrikaans-om-boeke-in-kaaps-te-publiseer/

2.8.2.17 Intellektuele leiers

2.8.2.18 Bekende persoonlikhede

Bekendes/gesaghebbendes/deskundiges/voorlopers op verskeie terreine:

Televisie en radio, onder andere Sharleen Surty Richards, Rian Cloete, Terrence April, Jenna-Leigh February, Anthony Wilson, Vinnete Ebrahim, Christo Davids, Theodore Jantjies, Lynnette Francis, Jerome Topley, Fritz Klaaste, Jacqui January.
Kulturele, onderwys-, media- en bemagtigingsvlak. Hier is ŉ legio voorlopers, waar onder prof. Jakes Gerwel (oud-rektor van UWK, voormalige direkteur-generaal van President Mandela se kantoor en sekretaris van die kabinet, voorsitter van die Nelson Mandela-stigting en voorsitter van Media24), prof. Richard van der Ross (oudrektor van UWK en stigter-leier van die eertydse Arbeidersparty)[14], prof. Brian O’Connell (oudrektor van UWK), prof. Jatti Bredekamp (oud UWK-dosent), prof. Michael le Cordeur (voormalige voorsitter van die Afrikaanse Taalraad), dr. Danny Titus (uitvoerende direkteur: kultuur van die ATKV), prof. Hein Willemse (voormalige hoof van die departement Afrikaans aan die Universiteit van Pretoria en Naspers-direksielid), dr. Allan Boesak (anti-apartheidsaktivis, teoloog, kerk- en gemeenskapsleier), dr. Franklin Sonn (onderwysleier, sakeman en voormalige ambassadeur in Amerika), Conrad Sidego (oudjoernalis, oud-ambassadeur en burgemeester van Stellenbosch), Henry Jeffreys (oudredakteur van Die Burger en die New Age), Robert Pearce (skrywer, dramaturg en Bibilioteek-hoof van die Nelson Mandela Metropolitaanse Universiteit), Herman Bailey (voormalige burgemeester van Wellington), dr. Marlene le Roux (KunsteKaap), Christo van de Rheede (Adjunkhoof AgriSA en voormalige uitvoerende hoof van die AHi), Danie van Wyk (FEDSAS, vroeër van die SBA), Zelda Jongbloed (voormalige redakteur van Rapport Metro, adjunkredakteur van Rapport en Die Burger en tans ŉ DA-parlementslid), prof. Steward van Wyk (hoof van die departement Afrikaans aan UWK), Trevor Manuel (voormalige minister van finansies), prof. Eltie Links (ekonoom en oud-ambassadeur), Chris Nissen (predikant, sakeleier en oudpolitikus), Willem Fransman (skrywer, dramaturg en voorsitter van die Afrikaanse Skrywersvereniging (ASV)), Kirby van der Merwe (skrywer en joernalis), Billy Paulson (uitvoerende hoof van die Northern Arts Festival in Port Elizabeth) en andere.

Aanvullende bronne

Jansen, J. 2016. Dis ŉ goue medalje vir die Kaapse Vlakte!, bl. bl. 4-5.

Sidego 2016a. Stroom-af en stroom-op: die Ekstra-koerante se rol, bl. 380-392.

Calitz, W. 2018. HemelBesem: rymkletser en Afrikaanse brugbouer. Geplaas 19 Julie 2018. https://voertaal.nu/hemelbesem-rymkletser-en-afrikaanse-brugbouer/

Fortein, E.A. 2016. Allan Boesak en die Nederduitse Gereformeerde Sendingkerk, ’n Teologies-Historiese ondersoek. Ongepubliseerde doktorale proefskrif, Stellenbosch: Universiteit van Stellenbosch.

Maarman, J. 2017. ‘Wonderseun’ van SA gegroet. Geplaas 13 Des. 2017. https://www.netwerk24.com/Nuus/Algemeen/wonderseun-van-sa-gegroet-20171213

Wyngaard, H. 2018. Die dood van Zelda Jongbloed: ’n geleentheid vir erkenning aan bruin pioniers in die Afrikaanse media. Geplaas 7 Aug. 2018. https://www.litnet.co.za/die-dood-van-zelda-jongbloed-n-geleentheid-vir-erkenning-aan-bruin-pioniers-in-die-afrikaanse-media/

2.8.2.19 Kultuu

Aanvullende bronne

Anoniem 2013n. Bruinmense.

Felix 2017a. Klopse in twee geskeur.

Grobbelaar 1986. Afrikaanse kultuurstrominge, bl. 10-29.

Kivedo 2003. Wie is die bruin gemeenskap?

Le Cordeur, M.L.A. 2012d. ŉ Viering van Vryheid, bl. 9.

Le Cordeur & Le Roux 2013. Die Wellingtonse Klopse.

Magerman 2014. Waar is ons bruin akteurs?

Prins 1986. Die bydrae van die bruin gemeenskap tot die Afrikaanse stoflike kultuur, bl. 60-76.

Sieberhagen, C. 2016c. ‘Te wit feeste sluit 60% uit’, bl. 13.

Van Bart 2006b. Kaapse kunstekultuur hiér, bl. 19.

Coetzee, O. & J. Kinnear 2020. Op die frontline: ’n Onnerhoud met Joshua Kinnear oor die bou van ’n gemeenskapradio. Geplaas 22 Julie 2020. https://www.litnet.co.za/op-die-frontline-n-onnerhoud-met-joshua-kinnear-oor-die-bou-van-n-gemeenskapradio/

La Vita, M. 2019. Afrikaans en die kroesgedagte. Geplaas 23 Jan. 2019. https://www.netwerk24.com/Stemme/Profiele/afrikaans-en-die-kroesgedagte-20190118

Myburgh, M. &. D Titus 2020. Danny Titus groet die ATKV. Geplaas Mei 2020. https://www.litnet.co.za/danny-titus-groet-die-atkv/?

Pienaar-Brink, J. 2018. Ellen Pakkies-fliek. ‘Dis die rol van my lewe.’ Kuier, 17 Aug. 2018. https://www.netwerk24.com/Kuier/ellen-pakkies-fliekdis-die-rol-van-my-lewe-20180817?IsAutoPublishArticle=true

2.8.2.20 Kookkuns

Aanvullende bronne

Botha, R. 2017a. Tannie Koelsoem en Flori se kookboek ‘ruk’.

Retief, H. 2016d. Altyd ŉ pot sop vir wie ook al, bl. 11.

Fraser, C. 2015. Bo-Kaap Kitchen. Heritage Recipes and True Stories.

Williams, F. 1988. The Cape Malay Cookbook.

Williams, F. 2008. The Cape Malay Illustrated Cookbook.

2.8.3 Besinning

2.9 Die genealogie van Afrikaanssprekendes

2.9.1 Die herkoms van Afrikaanse vanne: die Europese agtergrond

Aanvullende bronne

De Villiers & Pama 1981. Geslagsregisters van die ou Kaapse families.

Heese, J.A. 1971. Die herkoms van die Afrikaner 1657-1857.

Heese e.a. 1975. Families, familiename en familiewapens. (Sien: G.S. Nienaber oor “Afrikaanse familiename”.)

Krige 1934. Oorsprong en betekenis van Nederlandse en Duitse Familiename in die ‘Geslacht-Register der Oude Kaapsche Familien’ (C.C. de Villiers).

Malherbe, D. F. du T. 1966. Stamregister van Die Suid-Afrikaanse Volk/Family Register of the South African Nation.

Pama 1983. Die groot Afrikaanse familienaamboek.

Viljoen, C. 2011b. Die storie van jou van, bl. 6.

De Villiers, C. 1893. Geslachtregister der Oude Kaapsche Familien. Drie dele.

Boddy-Evans, A. 2014. The genealogy of Afrikaners.

Die onderstaande webblaaie kan geraadpleeg word oor die herkoms van Suid-Afrikaanse families

Eerste vyftig jaar aan die Kaap: http://www.e-family.co.za/ffy/

Genealogiese Genootskap van SA: http://ww.genza.org.za en http://www.eggsa.org/

Genealogiese Instituut van SA (GISA): http://www.gisa.org.za

Stamouers: http://www.stamouers.com (ŉ Gebruikersvriendelike webblad)

Nasionale Argiewe van Suid-Afrika: http://www.national.archives.gov.za/

Nederlandse familienamenbank – http://www.meertens.knaw.nl/nfb/

Oorlogmuseum van die Boererepublieke: http://www.angloboerwar.com/

VOC-webwerf: http://www.vocsite.nl

Internetskakels rakende naamgewing

Wikipedia 2014 (109). Name.

Wikipedia 2014 (110). Achternaam.

Wikipedia 2014 (111). Geschiedenis van acternamen in Nederland.

2.9.2 Die herkoms van Afrikaanse vanne: die Asiatiese agtergrond

Aanvullende bronne

Hattingh, J.L. 1982. Beleid en praktyk: die doop van slawekinders en die sluit van gemengde verhoudings aan die Kaap, bl. 24-42.

Heese, H.F. 1981. Slawegesinne in die Wes-Kaap, bl. 38-48.

Heese, J.A. 2013. Hoeveel slawe het jou grootoupagrootjie in 1834 besit?, bl. 7.

Van Bart 2012a. Kaap van slawe: die Britse slawebedryf van 1562 tot 1910: met spesiale verwysing na die Kaap die Goeie Hoop vanaf 1680.

Viljoen, C. 2011b. Die storie van jou van, bl. 6.

De Villiers, C. 1893. Geslachtregister der Oude Kaapsche Familien. Drie dele.

Barnes, J. 2014. Slaves at the Cape, bl. 21-27.

Boddy-Evans 2014. The genealogy of Afrikaners.

Du Plooy, E. 2017. What it means to be children of slaves.

Redmonds e.a. 2015. Surnames, DNA, and Family History.

2.9.3 Die vermengde genealogiese lyn van Afrikaanse mense

“Die Europese bydrae tot die mans se genetika was gemiddeld 95,2% en die meeste kan hul herkoms na Nederland (34%-37%), Duitsland (27%-34%) en Frankryk (13%-26%) terugspoor. Die res van hul genetika (4,8%) is afkomstig van die Khoi-San, Wes-Afrika, Indië, Indonesië, Maleisië, Japan, Borneo en die Filippyne. Dié 4,8% word soos volg verdeel: Khoi-San (1,4%), Suid-Asië (1,7%), Oos-Asië (0,9%) en Wes-Afrika (0,8%). Die grootste deel hiervan, 3,4%, is van slaweherkoms.

Die Afrikaner se genetika loop dus min of meer op die spoor van die Verenigde Oos-Indiese Kompanjie (VOC) se slawehandel en kontak met die Khoi-San. Net ses van die 77 mans in die studie het nie ’n Khoi-San-voorsaat gehad nie.” (E. Brits 2019 – https://www.netwerk24.com/Stemme/Aktueel/wit-afrikaners-dra-gene-van-slawe-en-khoisan-studie-20190212) (Eie kursivering)(

“Die VOC het die eerste slawe reeds in 1658 van Wes-Afrika na die Kaap gebring. Slawe van Oos-Afrika is eers vier geslagte later na die Kaap gebring. Afrikaners se genetiese verbintenis met Afrikane kom van dié slawe en nie van ander swart inwoners van Suid-Afrika nie. Na raming was sowat ’n kwart van die slawe aan die Kaap van Afrika afkomstig, ’n kwart van Madagaskar en Maskarene, en ’n kwart elk van Suid-Asië en Suidoos-Asië.” (E. Brits 2019 – https://www.netwerk24.com/Stemme/Aktueel/wit-afrikaners-dra-gene-van-slawe-en-khoisan-studie-20190212)

‘n Kort reeks oor die slawevoorouers van Afrikaanse mense (dr Piet Muller)

(Bron: Muller, P 2016. Britte het rasgevoel na die Kaap gebring. Geplaas 1 Febr. 2016. https://www.spiritualiteit.co.za/artikel-britte-rasgevoel-kaap.php)

Jan van Riebeeck het klaarblyklik geen rassevooroordeel met hom saamgebring toe hy in 1652 aan die Kaap geland het nie. Dit merk ‘n mens as jy die oudste Afrikaanse families se moederlyn naspeur en agter kom dat die bloed van slawe en politieke bannelinge taamlik vrylik in hierdie families voorkom.

‘n Swart slavin, bekend as Lijsbet (Sanders) van de Kaap, se nageslag het waarskynlik die meeste heldefigure in die Afrikaner se geskiedenis opgelewer; terwyl nog ‘n slavin, Angela van Angola, se nageslag drie staatspresidente opgelewer het.

In die eerste eeu was daar gewoon ‘n tekort vroue aan die Kaap. In 1667 was daar maar 27 wit vroue vir 100 mans, sodat dienaars van die Kompanjie noodwendig met slawe en bannelinge moes omgaan en trou. Die een onverbiddelike eis was dat sulke slawe eers gedoop moet word. Tussen “Christen” en ”Heiden” was daar ‘n diep kloof, hoewel nie ‘n rasseskeiding nie.

Die historiese Ou-Hooggeregshofgebou aan die bopunt van Adderlystraat in Kaapstad het begin as die Moederstad se slawelosie – en die jong nedersetting se nie-amptelike bordeel.

Die buite-egtelike kinders van Europeërs is in hul vroëe twintigs van slawerny vrygestel en het so in die huweliksmark beland. Talle slawe en hul afstammelinge was ekonomies suksesvol en het later onder die welgesteldes aan die Kaap getel. So is bloed uit Afrika en veral uit Indië en Oos-Indië mildelik onder Afrikaanse familie versprei.

Gesien die klein bevolking van daardie tyd, kan ‘n mens gerieflik aanvaar dat die nageslag van alle stamvaders wat in die eerste 100 tot 150 jaar na Van Riebeeck die Kaap bereik het, noodwendig die bloed van slawe en bannelinge in hul are sal hê.

Eers toe daar sowat ’n honderd jaar na Van Riebeeck ‘n sterk gevestigde middestand ontstaan het, het ’n kleur- en stand-sensitiwiteit begin ontwikkel. Volgens Karel Schoeman, in sy boek Cape Lives of the Eighteenth Century, was dit toe ook nie soseer kleur waarop neergesien is nie, maar veral mense se slawe-agtergrond. Dit was dus eerder ’n klasse-vooroordeel as ’n rasse-vooroordeel.

Dit was ook nie net amptenare uit die lae range wat met gekleurdes omgegaan en getrou het nie, maar ook hoëre amptenare. Aan die Kaap het die sieketrooster, Pieter van Meerhof, getrou met die Hottentotvrou Eva (of Krotoa, soos sy haar self genoem het). Sy kon sowel Nederlands as Portugees praat en was een van die amptelike tolke aan die Kaap.

Hulle dogter, Pieternella, is met Daniël Zaaiman getroud, en het so een van ons Afrikaanse stammoeders geword. Sy is die hoofkarakter van Daleen Mathee se roman Pieternella van die Kaap en Dan Sleigh se Eilande.

Soos die geval van Pieternella van Meerhof duidelik illustreer, sal ’n mens meesal nie jou gekleurde stammoeders se herkoms raaksien as jy net navorsing doen oor jou voorvaderlyn nie. Die moederlyn is baie belangrik vir ‘n deeglike begrip van ‘n groep se waardes en leefstyl. Vroue dra immers nie net gene aan hul nageslag oor nie, maar bepaal in die meeste gevalle ook die styl en kultuur van ‘n gesin.

Gelukkig is daar deesdae baie vroue wat in genealogie belang stel en ywerig besig is om besonderhede oor ons voormoeders na te speur.

Stil-stil het my niggie, Anneke Muller, van Stellenbosch, ook haar moederlyn in die Muller, Diederichs, Prinsloo en Louw-families nagevors. So het sy ons hele familie aangesteek om die skemer-wêreld van politieke bannelinge en slawe te ondersoek, waaruit later van die belangrikste heldefigure in die Afrikanergeskiedenis gestam

‘n Swart slaaf uit Wes-Afrika, Evert van Guinië, en sy vrou Anna het byvoorbeeld diep spore in die Afrikaner se geskiedenis help trap. Hulle was reeds teen 1669 vrygestel en het grond ontvang om op te boer, terwyl etlike van die oorspronklike vryburgers nie daarin kon slaag om ‘n bestaan op die grond te maak nie.

Hulle was die grootmaakouers en dalk regte ouers, (hoewel navorsers nog daaroor stry) van Lijsbet (Sanders) van die Kaap, wat waarskynlik die voormoeder was wat die meeste Afrikaanse heldefigure opgelewer het.

Haar dogter, Maria Evert, ook bekend as Swarte Maria, het ‘n verhouding met Bastiaan Colijn en word die voormoeder van die Colijnfamilie. By die bekende vrygestelde – en welgestelde – slaaf Louis van Bengale het Lijsbet later drie kinders, Elizabeth, Anna en Maria Louisz, wat almal rolle in verskeie Afrikaner-families speel.

Lijsbet het verskeie verhouding gehad,onder meer met Johan Herbst, waaruit Clara Herbst gebore is. Clara kon egter ook die kind van die Engelsman William Tarling (Willem Teerling) wees, aangesien Clara reeds 13 was toe die volgende Herbst-kind gebore is.

Clara trou in 1712 met Johannes Potgieter. Deur Clara en haar drie dogters by Louis van Bengale, lewer Lijsbet se nageslag persoonlikhede op soos die Voortrekkerleier Hendrik Potgieter, generaals Louis Botha en Koos de la Rey, die trekvoël Coenraad Buys, die Voortrekker-verkenner Hans Dons de Lange, wat later deur die Britse bewind in Natal tereg gestel is; en selfs die skrywer C.M. van den Heever.

Pres. Paul Kruger van die ZAR het ook haar bloed in sy are, hoewel sy direkte voormoeder Johanna Kemp is. Sy is die dogter van Nicolaas Kemp, wat in amptelike dokument as ”halfslag” beskryf word.

Clara se suster, Gerbrecht Herbst, trou met Johannes Vosloo, wat waarskynlik self die kind van die slavin Constantia was. Uit hierdie huwelik is ‘n dogter, Helena Vosloo gebore wat met Johannes Pretorius trou. Onder hul nageslag tel die Voortrekkerleier Andries Pretorius en sy seun pres.Marthinus Wessel Pretorius , die stigters van Pretoria.

Van die Pretoriusse af loop Lijsbet se bloedlyn oor die Oosthuizens, Cronjes, De Jagers tot by die Mullers.

Die Nederlanders het die gebruik gehad om politieke verset teen hul koloniale bewind in die Ooste te onderdruk deur die leierskorps en hul gevolg na die Kaap te verban. So het dit gebeur dat twee bannelinge, Amseboe en Anabe van Timor, voorouers van die Mullers geword het. Hulle dogter, Wilhelmina van Mauritius, ook bekend as (H)Ermina Karelse, trou met een van my voorsate, Pieter Christiaan de Jager.

Amseboe se ander dogter, Maria Elizabeth Jooste, is weer ons voormoeder deur die Prinsloo-lyn en onder hul nageslag tel die Prinsloo’s van die Slagtersnekopstand. So het ons ontdek dat sowel my pa as my ma (‘n nooi Diederichs en nou verwant aan die Prinsloos) die nageslag van Amseboe is..

Die bekende Maria Lozee (“Maria Losie”,omdat sy op ‘n tydstip ‘n toesighouer by die slawelosie was) en ‘n dogter van die slavin Angela van Angola, se bloed vloei ook oor die families Steyn, Malan, De Bruyn, Prinsloo tot by die Diederichse. (Hoewel van Lozee se afstammelinge kliphard probeer bewys dat sy wit was en van Franse oorsprong!)

Maria Lozee word dus die stammoeder van drie staatspresidente: Hermanus Steyn, president van die kortstondige Republiek van Swellendam; pres.M.T.Steyn, die beroemde bittereinder-president van die Oranje Vrystaat en pres. Nicolaaas Diederichs van die Republiek van Suid-Afrika.

Nog ‘n politieke banneling speel ‘n rol: Aboel Jonker van Makassar, ‘n vrygestelde slaaf. Jonker was ‘n woord wat die Nederlanders gebruik het om aan te dui dat iemand van adellike afkoms is (dink aan ”hoe kaler jonker…’’).Hy was waarskynlik een van die slagoffers toe die Nederlanders die Portugese handelsposte in die Ooste verower het.

By Rosetta van Java het hy ‘n seun wat trou met Petronella Langeveld, dogter van Cornelia Jacobs van die Kaap. Hulle seun Abdol Jonker, is op veertienjarige leeftyd gedoop met die naam Adolph. Hy is waarskynlik vernoem na sy geliefde onderwyser, Adolph Hoffman, by wie hy ook Duits geleer het.

Jonker was ‘n gesiene onderwyser, koster en boer in die Drakenstein. Hy het selfs die seldsame voorreg ontvang om ‘n swaard te mag dra en was ‘n uitgesproke teenstander van slawerny.

Sy bloed vloei tot by die Diederichse. Hy was terloops ook die eerste Afrikaanse stamvader wie se Oosterse herkoms deur middel van DNS-toetse bevestig is.

Twee Catharinas speel in ons voorgeslagte ’n rol. Die eerste is die slavin Cartharina van Malabar, wie se naam ‘n geëerde stamnaam in die De Jager en Diederichs-families geword het.

Die tweede Catharina was Catharina van Palliacatta (ook bekend as Groot Katryn). Sy is uit Batavië (nou Jakarta in Indonesië) verban omdat sy haar minnaar met ‘n klip doodgegooi het. Die hof het egter bevind dat sy in selfverdediging opgetree het en sy het die doodstraf vrygespring. Uit haar verhouding met Christoffel Snyman ( ‘n halfslag vrygestelde slaaf), is ‘n seun, ook Christoffel, gebore.Sy bloed vloei oor die lyn Botha, Janse van Rensburg, Oosthuizen, Cronje, De Jager tot weer by die Mullers

Nog ‘n lyn wat tot die Diederichse lei, begin met Schalk Willem van der Merwe wat by die slavin Prodo/Pladoor van Guiniëe ‘n dogter het, Maria Schalk. Sy word op 22 vrygestel, soos dit die gebruik met halfslag slawemeisies was. Sy trou met Paul Heyns en haar lyn loop vandaar oor die families Fourie, Wolmarans tot by die Diederichse.

Een van haar seuns is Michael Africanus Heyns gedoop. Daar is navorsers wat meen dat die gebruik om seuns van vrygestelde slawe die middelnaam Africanus te gee (dogters Africana), die begin was van die woord Afrikaner.

Soos Hendrik Bibault (Biebow/Biebauw) teenoor die gehate landdros Starrenburg van Stellenbosch uitgeroep het:”Ik ben een Africaander””. Waarskynlik bedoelende dat hy nie ‘n hierjy is nie maar ‘n vrygeborene van Afrika en geen “Hollander” nie.

Omdat die VOC ‘n handelsorganisasie was, was hulle nie besonder geintereseeerd in die koloniste se ekonomiese welvaart nie. Daarom was daar vroeg al ‘n neiging om die Hottentos-Hollandberge oor te steek en ’n bestaan as veeboere op die grens te maak.

Grensboere het meesal verkies om eerder Khoi-arbeiders te huur as om slawe te koop, want die Khoi het geweet hoe om met vee te werk. Binne die kompanjie was daar aanvanklik die vrees dat hierdie mense sal verwilder en hul ‘’beskawing” verloor. Maar hulle het as ‘blanke Christene’ hulself meerderwaardig gevoel teenoor die ‘Swart Heidene’ met wie hulle saamgeleef het.

Die neiging van een groep om meerderwaardig te voel teenoor ‘n ander groep is skynbaar universeel. Die woord Khoikhkoi, waarmee die inheemse inwoners van die Kaap hulself benoem het, beteken ”ware mense” en die woord San was hul skeldnaam vir die Boesmans, wat hulle nie as volwaardige mense beskou het nie.

As ‘n mens die opmerkings van reisigers en selfs besoekende amptenare lees, is dit duidelik dat baie grensboere eintlik maar in naam Christene was. Mettertyd het die skeiding tussen “Christen” en “Heiden” dus verander in “wit meerderwaardigheid teenoor “swart minderwaardigheid”.

Na die Engelse oorname van die Kaap in 1812 het kleurvooroordeel sterk begin toeneem. Lady Anne Barnard skryf dat mense van kleur, hoe ryk of goed opgevoed ook al, geen hoop het om deel van die toonaangewende klas aan die Kaap te word nie.
Tydens ’n onderhoud wat ek jare gelede met die bekende Groot Treknavorser, wyle prof. C.F.J. Muller gehad het, het hy vertel hoe die Britse houding oor stand en kleur spoedig ‘n uitwerking op die hele samelewing gehad het. So het die bekende Strooidakkerk in die Paarl sy gebruik om in kerkregisters na mense van kleur te verwys as “Van de Kaap”, verander na “Groot Gedoop”, om die kleurelement te verbloem.
Mense in gemengde huwelike het as gevolg van sosiale druk toenemend uit die Boland na die Oosgrens verhuis … en vandaar dikwels ook in een van die Groot Trek se laers beland. Ons weet ook uit Louis Trichardt se dagboek dat sy trek – die heel eerste – ‘n besonder rasgemengde trek was.
Hoewel die kerk aan die Kaap van die volksplanting af geen onderskeid op grond van kleur gemaak het nie, het die Kaapse Sinode in1857 besluit om ‘ter wille van die swakheid van sommige’ die nagmaal voortaan apart aan gekleurdes in sogenaamde ‘sendingkerke’ te bedien. Dit het twee dekades later gelei tot die stigting van ‘n aparte NG- Sendingkerk.
Hoewel kleurvooroordeel aan die Kaap verhard het, was daar in die grensgebiede, wat ‘n mens met die Amerikaanse Wilde Weste kan vergelyk, heelwat meer sosiale beweeglikheid. Omring deur of die Khoi of die Xhosas, kon mense van kleur makliker deel van die blanke groep word.
Natuurlik ook van die Khoi of Xhosa-gemeenskappe as dit was wat jy verkies het. So iemand was die Griekwahoof Adam Kok, wat deur die De Bruyns aan die Mullers verwant is.
Hierdie groter kleurverdraagsaamheid het klaarblyklik tot vroeg in die Twintigste eeu voortbestaan, aangesien enkele Vrystaatse burgers na die Anglo-Boereoorlog met gekleurde vroue uit St.Helena teruggekeer het.
‘n Mens moet jou self afvra of die heftige debat oor bloedvermenging, wat die Nasionale Party se oorwinning in 1948 voorafgegaan het, ooit moontlik sou gewees het as daar nie in die praktyk rassevermenging op redelike groot skaal plaasgevind het nie?
Toe die NP in die jare vyftig wetgewing aanneem wat rassevermenging kriminaliseer en liefde oor die kleurgrens tot die misdaad ”ontug”verklaar, het rassevoordeel noodwendig verhard. Mense en hul gesinne se lewens is verwoes deur ontugsake – waarvan die getuienis wat destyds in die hof gelewer is vandag dikwels lees soos die teks van ‘n surrrealistiese drama,
Amptenare, wat waarskynlik self nie besef het hoeveel gekleurde bloed in hul eie are vloei nie, het dekrete uitgevaardig wat kinders uit een huis na verskillende skole stuur op grond van hul velkleur. D.J. Opperman het een van sy skrynendste gedigte, Draaiboek, oor sulke gevalle geskryf.
Elke stukkie inligting wat ‘n mens vandag oor ons gekleurde voormoeders kan uitvind, help ons bevry uit hierdie benepe en benouende rasbeheptheid. Einde.

Die volgende boeke van Karel Schoeman verskaf ‘n magdom en dikwels ook onthutsende inligting oor slawerny aan die vroee Kaap:

Portrait of a Slave Society, Kinders van die Kompanjie, Here en Boere, Early Slavery at the Cape of Good Hope, Cape Lives of the 18th Centrury. Almal is uitgegee deur Protea Boeke

Aanvullende bronne

Hendricks, F.S. 1997. Die aard van Afrikaanse persoonstoename in Calvinia en omgewing: ŉ pragmatiese beskouing, bl. 111-129.

Hendricks, F.S. 1998. My naam is naam, my van is van, my ma is Antjie Koffiekan, bl. 10-15.

Mouton, A. 2005. Sonderlinge boek wat weer aandag verdien, bl. 15.

Mouton, A. 2006. Menselewens as besittings van ander. Slawe aan die Kaap se ryke nalatenskap, bl. 15.

Muller, P. 2016b. Britte het rasgevoel na die Kaap gebring, bl. 22-23.

Steyn, Van Z. 2016. Ek is aan Afrika geanker, bl. 20.

Van Coller 2017b. Terugkeer na die oorsprong van bestaan.

Du Plooy, E. 2017. What it means to be children of slaves.

Rautenbach, A. 2014. Love in the time of the colony.

Brits, E. 2019. Wit Afrikaners dra gene van slawe en Khoisan – studie. Geplaas 13 Febr. 2019. https://www.netwerk24.com/Stemme/Aktueel/wit-afrikaners-dra-gene-van-slawe-en-khoisan-studie-20190212 (Ook geplaas in Beeld, 14 Febr. 2019, bl. 21 met titel “Vanwaar is jy, Afrikaner?”)

2.10 Besinning

Samevatting

LAASTENS …

“As jy weet ŉ stuk is afgehandel, die moontlikhede is na die beste van jou vermoëns vervul, is dit soms selfs ŉ verligting om om dit aan te gee en afskeid te neem.” (Die skrywer Elsa Joubert, aangehaal in A.J. Opperman 2018. Elsa Joubert dankbaar vir ATKV. Beeld, 9 Sept. 2018, bl. 9.)

[1] Oor hoe die tegnologie navorsers toegang gee tot data wat lank verswyg of ontoeganklik was.

[2] Met verwysing na die boek: De Vries, Wessie & Ettie de Vries 2020. Kortverhale uit die Boland. (Verkrygbaar by florencedevries@gmail.com

[3] “… die nageslag kan nie onthou wat hulle nie weet nie. ‘Wat van ’n boek oor die helde van die Kaapse Vlakte? Of die Kaap? Dan kan ons mos ook saampraat wanneer name rondgegooi word van mense wat hulle bloed of vryheid opgeoffer het om onse land te bevry. Nou kry ons stukkies hier en brokkies daar en wie glo jou as jou geskiedenis nie in ’n boek geskryf is nie, as jy nie bewyse het nie?’” https://www.vryeweekblad.com/menings-en-debat/2020-06-18-jeugdag-is-vir-te-veel-nog-alutacontinua/

[4] In hierdie boek word die mitiese heldhaftige en edele Afrikaner “lewensgetrou” uitgebeeld as mense wat deel is van ’n groter prentjie: as “wonderlike, heldhaftige mense met menslike gevoelens, sterk punte én tekortkominge”. In die bemarkingsmateriaal oor die boek (http://www.igobooks.co.za/product/history/die-groot-trek-ongesensor; gebruik 9 Maart 2015) word die volgende gesê: “Die Groot Trek en die gebeure wat daartoe aanleiding gegee het, het elke deel van die samelewing betrek – Zulu, Sotho, Ndebele, Xhosa, Khoisan, Khoikhoi, Bruin, Brits, Engelssprekende Suid-Afrikaner en Boer – en dit is tyd om die trek in daardie lig, in die konteks van ’n bevooroordeelde, moderne Suid-Afrika, uit te beeld.”

[5] http://www.academia.edu/4912223/FROM_DIASPORA_TO_DIORAMA_A_GUIDE_TO_THE_OLD_SLAVE_LODGE_CD)

[6] “Die feit dat die meeste leerstellings van die handboek hanafi is, het beteken dat die boek nie byval onder Kaapse sjafi-volgelinge gevind het nie en die Moslem- gemeenskap het so ver gegaan om die sjafi-moefti in Mekka te versoek om Abu Bakr se kritiek van sjafi-leerstellings te veroordeel. Die moefti het hulle gelyk gegee.

Dus het die eerste substantiewe werk in Afrikaans nie die beoogde impak óf op die Islamitiese geloof óf op Afrikaans gehad nie. In elk geval het die Moslems aan die Kaap toenemend met hadj (pelgrimstogte) begin en die geloof persoonlik in Mekka bestudeer.”

[7] ’n Belangrike bron met ’n aanduiding van die aankoms van Moesliems in Suid-Afrika, reeds sedert die vroegste tyd – 1652.

[8] Oor die koms van Abu Bakr Effendi na die Kaap in 1862. “Abu Bakr (of Ebubekir in Turks) Effendi

was ’n kleurvolle en merkwaardige Islamitiese geleerde wat in 1862 deur die kalief in Istanbul na die Kaap gestuur is om die Moslem-bevolking in te lig oor die rites en voorskrifte van hul geloof. ’n Lid van die Kaapse parlement, P.E. de Roubaix, het dikwels die chaos, gevegte, onmin en geweld buite die moskees in die Bo-Kaap aanskou wat ontspring het uit die onkunde oor die opvolging van imams en die getalle nodig vir die hou van Vrydag-gebed, die ujamaah.

Bronne vir Kaapse Moslems was slegs in die Bataafse taal beskikbaar en algehele onsekerheid oor die leerstellings het tot geweld gelei.

Met die samewerking van die Moslemgemeenskap en die destydse goewerneur, sir Philip Wodehouse, is ’n versoekskrif aan koningin Victoria gerig om ’n Moslem-geleerde en -leermeester te delegeer wat die Moslems van die Kaap in hul soeke na die korrekte Islamitiese leerstukke sou lei. Die oorweldigende meerderheid Kaapse Moslems is, en was, aanhangers van die Soennitiese Islam van die sjafi- (of soefi-) skolastiese tradisie.

Die Kaapse versoekskrif wat deur die Britte Istanbul toe gestuur is, het toevallig die kalief – wat ingevolge die Verdrag van Parys die beskermheer van Moslems oor die hele wêreld heen geword het – bereik toe Abu Bakr Effendi die kalief besoek het om droogtehulp vir sy gebied te vra. …

Dit is tekenend van Abu Bakr se geesdrif dat daar binne 15 dae ná sy aankoms ’n Osmanli- (Ottomaanse) skool in Chiappinistraat in die Bo-Kaap gestig is. Binne 20 dae het 300 seuns hulle ingeskryf vir onderrig in Arabies en die Koran uit die Fiqh al Akbari – alles gefinansier deur die kalifaat, tesame met ’n jaarlikse £300-bydrae van die Kaapse goewerneur, laasgenoemde ietwat teensinnig. Daar is ook ’n nagskool vir meisies begin. Die teenwoordigheid van dié geleerde het ’n onmiddellike en diepgaande invloed op die Moslem-gemeenskap gehad.

Abu Bakr se Engels en Afrikaans het sodanig verbeter dat hy reeds in 1864 voor die hooggeregshof kon verskyn om deskundige getuienis te lewer oor die opvolging van imams by die Palmboom-moskee in Langstraat.

Watermeyer het só besluit: “Sy geloofwaardigheid en posisie het die hof tevrede gestel dat, in verband met Turkse regspraak en Moslem-leerstellings in Turkye, dit wat hy verkondig het, geloofwaardig is en deur ons aanvaar behoort te word.”

Maar die Kaapse gemeenskap het mettertyd gewaar dat Abu Bakr meestal die hanafi-leerstukke ondersteun, en sy aansien het begin daal. …

In Bayan al-Din beskryf hy die moeite wat hy in sy gemeenskap beleef het met die leer van Arabies en die uitspraak van dié taal. Hy skryf: “Ek het toe aan dié van my volgelinge wat ’n bietjie opvoeding gehad het, oor die Koran, les gegee. Naderhand het die meer intelligente leerlinge die Arabiese taal begin leer en het hulle die basiese beginsels van die Moslemgeloof onder die knie gekry. Later kon ek op ’n paar van die gevorderde studente staatmaak om op hul beurt klas te kan gee.” (Babb, G. 2020. Ons taal begin in die Bo-Kaap. Rapport Weekliks, 5 Jan. 2020, bl. 10-11. https://www.netwerk24.com/Stemme/Aktueel/ons-taal-se-begin-in-die-bo-kaap-20200105) In reaksie op Babb se artikel het Atiullah & Gencoglu 2020 gereageer en regstellings in feite rakende Abu Bakr aangedui. Raadpleeg hiervoor: https://www.netwerk24.com/Stemme/Aktueel/dis-die-ware-verhaal-van-abu-bakr-20200111

[9] Hierdie boek word beskou as een van die mees gelese bronne oor die ABO, eers in Engels (1929) en daarna ook in Afrikaans (1932, 2005, 2013).

[10] In hierdie berig word verslag gedoen oor ŉ konferensie oor bruin identiteit wat in Desember 2012 deur die Beyers Naude-Sentrum vir Publieke Teologie op Stellenbosch aangebied is.

[11] Volgens S. Opperman 2012: 3 is “‘bruin identiteit’ veel ingewikkelder as om ŉ ieder en ŉ elk ŉ ‘Khoisan’ te noem”. Volgens hom is dit van groot belang om een en vir altyd die verwarring oor bruin identiteit op die spits te dryf deur te besluit wat ‘bruin identiteit’ presies is. “Eers as ons dit gedoen het, sal ons gedeelde bestemming en visie vir ons duidelik wees.”

[12] “ANASTASIA DE VRIES sê ons swyg in al 11 amptelike tale oor die omgekeerde -isme waaroor al hoe meer jong mense hulle byna daagliks na sosiale media wend: die rassestereotipering van swart teenoor bruin. En om te sê ons weet nie daarvan nie, is nie meer ’n geldige verskoning nie.” (https://www.vryeweekblad.com/menings-en-debat/2020-07-02-bruin-jeug-duld-nie-langer-hul-swart-broers-en-susters-se-rassisme-nie/)

[13] Wiese 1988: 29 dui daarop dat die term ‘Kleurling-Afrikaans’ etiketterend is: “Om te praat van Kleurling-Afrikaans beteken dat daardie aandeel nie gesien word as dié van ‘n Afrikaanstalige nie, maar van ‘n sogenaamde Kleurling. Dit dra by tot die verwydering tussen Afrikaans en Afrikaanssprekendes.” In hierdie boek word dié term nie gebruik nie, behalwe in aanhalings uit bronne. Vgl. ook Lloyd 2014a wat daarop dui dat die bruin gemeenskap die reg het ot wat hulle hulself wil noem: bruin, kleurling, swart, Griekwa, Khoi. Vgl. ook Anoniem 2015d oor die afwysende gebruik van die woord “kleurling”.

[14] Sien Van der Rheede 2017 oor die “Die lesse van prof Richard”.